اختلال بیش فعالی همراه با نقص توجه یکی از شایع ترین اختلالات روان پزشکی در کودکان است که به اختصار (ADHD) نامیده می شود . این اختلال پدیده ای نیست که صرفاً در سال های اخیر ظهور کرده باشد، بلکه دارای تاریخچه ای نسبتاً طولانی است. در طول زمان، متخصصان این اختلال را با نام های میل انفجاری، بازداری اراده و ناتوانی از مهار اخلاقی، فزون جنبشی، اختلال نارسایی توجه با فزون کنشی یا بدون آن خوانده اند.
در یک تعریف جامع، این احتلال عبارت است از «الگوی پایدار بیش فعالی یا نقص توجه، به طوری که شدت آن بیش از حد طبیعی یک کودک در طی روند رشد باشد. برای تشخیص این اختلال لازم است دست کم برخی از علائم تا قبل از سن هفت سالگی بروز کند. علائم باید حداقل شش ماه باقی بمانند و علائم این اختلال دست کم در دو محل مدرسه، خانه و ... مشاهده شود.»
این اختلال حدود 8 تا 10 درصدر کودکان را مبتلا می کند. احتمال تشخیص این اختلال در پسران سه برابر دختران است ( در برخی منابع تا 9 برابر ذکر کرده اند) اما علت این تفاوت هنوز مشخص نشده است. دخترهای مبتلا به این اختلال بیشتر از پسران بی توجهی نشان می دهند، اما در رابطه با دیگران مشکلات کمتری دارند. همچنین بیشتر از پسران دچار انزوای اجتماعی، اضطراب و افسردگی می شوند و کمتر از پسران دارای مشکلات رفتاری هستند.
انواع اختلال بیش فعالی این احتلال ، در سه مطرح است: نوع نقص توجه، تکانشی و مرکب.
• نقص توجه. ویژگی این نوع عبارت اند از : ناتوانی در توجه به جزئیات ، بی دقتی در تکالیف مدرسه و سایر فعالیت ها، مشکل در ادامه دادن توجه و حفظ دقت در طی فعالیت ها، مشکل آشکار در گوش دادن ، مشکل در پیروی از دستورات، بی نظمی، اجتناب از کارهایی که به تلاش ذهنی و تفکر نیاز دارد، گم کردن اسباب بازی ها، کتاب ها و وسایل، واکنش بیش از حد به محرک ها و فراموشی در فعالیت های روزانه.
• تکانشی: این مورد نیز نشانه ها و علائمی دارد که برخی از آنها بیش از حد و بالا و پایین پریدن، ناتوانی از بازی کردن در سکوت، به نظر می رسد همیشه در حرکت و آماده رفتن هستند، زیاد صحبت می کنند ، قبل از اینکه سوال تمام شود پاسخ می دهند، انتظار و در صف ایستادن برایشان سخت است و خیلی وارد بحث دیگران می شوند.
• مرکب: نوع سوم بیش فعالی که شایع تر نیز هست شامل ترکیبی از علائم نوع اول و دوم است. این کودکان در توجه کردن و کنترل تکانش های خود بسیار دچار مشکل هستند.
نکته مهم آنکه، علائم بیان شده در بالا نباید در اثر فشارروانی و استرس ایجاد شده باشد. کودکانی که طلاق والدین، بیماری یا تغییر ناگهانی در زندگی را تجربه می کنند ممکن است بی توجه یا فراموش کار شوند.برای تشخیص اختلال باید این عوامل را در نظر گرفته شود.
تشخیص اختلال
معمولا اختلال از سه سالگی به بعد تشخیص داده می شود، اما بیشتر کودکان در سنین مدرسه و با تشخیص معلم به مراکز درمانی ازجاع داده می شوند. تشخیص، به یک ارزیابی کامل نیاز دارد . اگر تشخیص قطعی نشده باشند تشخیص های دیگر مانند ناتوانی در یادگیری یا افسردگی مطرح می شود. سابقه پزشکی کودک و خانواده بسیار مهم است. برخی از بیماری های دیگر مانند استرس، افسردگی و اضطراب می توانند مانند بیش فعالی تظاهرکنند. ممکن است از والدین سوالاتی در مورد این بیماری ها و نیز در مورد سیر رشد و تکامل کودک، رفتار کودک در خانه، در مدرسه و در بین دوستان ، پرسیده شود. از سایر افرادی که کودک شما را مرتب می بینند، نیز باید در این مورد سوال شود.
از نظر سبب شناسی عامل اصلی ناشناخته است، اما عوامل متعددی ژنتیکی، صدمات مغزی، عوامل عصبی شیمیایی، عوامل عصبی فیزیولوژیکی و عوامل اجتماعی روان شناسی را موثر می دانند.
حمید امیری، کارشناس ارشد روان شناسی بالینی
