جوانانی که به سربازی می روند، از استان های مختلف با فرهنگ های متفاوت و از خانواده های گوناگون در اماکن نظامی دور هم جمع می شوند و مرحله جدیدی از زندگی و مسئولیت پذیری خود را آغاز می کنند. ورود به سربازی موجب تغییرات عمده ای در زندگی فردی ، خانوادگی و اجتماعی افراد می شود و مقطع بسیار حساسی به شمار می رود. قرار گرفتن در چنین شرایطی غالباً با فشار و نگرانی توام بوده و می تواند عملکرد و سلامت روانی افراد را تحت تاثیر قرار دهد.این دوره جدید با همه مزایایی که دارد، با استرس های زیاد همراه است. این استرس های زندگی نظامی، در کنار سختی ها و خطرات بالقوه دوره اموزشی و کار نظامی ، به عنوان عوامل آشکار کننده به یک باره بر سرباز وارد می شود و با توجه به استعداد و زمینه قبلی ممکن است منجر به مشکلات انطباقی شده و شاهد بروز مشکلاتی در سربازان باشیم . با برخی از این مشکلات بیشتر آشنا خواهیم شد.
دوران سربازی همراه است با تغییر شرایط محیطی که نیاز به تغییر در رفتار را برای فرد ایجاب می کند. او باید خود را با قوانین و مقررات هماهنگ سازد. بتواند در یک محیط جمعی خاص آموزش ببیند، کار کند و در واقع زندگی کند. این وضعیت، سازگاری مجدد را طلب می کند. بیشتر افراد می توانند خود را با محیط جدید هماهنگ کنند، به همین دلیل دچار مشکلات مختلف در طول خدمت می شوند.
بیشترین سربازانی که به گونه ای دارای مشکلاتی هستند، در نخستین روزهای سربازی، یعنی یک تا شش ماه خدمت هستند که این مسئله لزوم آموزش مهارت های سازگاری در همان روزهای آغازین و حتی پیش از آن است. در تحقیقی (فتحی آشتیانی و سجادچی، 1385) گزارش شده که 8/16 درصد سربازان با مشکلات روان شناختی روبرو هستند.
تحقیق دیگر (فارسی و همکاران، 1385)موارد مشکوک به اختلالات روانی در سربازان مراجعه کننده به کلینیک نظامی را 8/57 درصد گزارش کرده است. علاوه بر مشکلات روانی ، ما شاهد مشکلات رفتاری و سازگارانه نیز هستیم که هر دو دسته به صورت خلاصه در زیر مرور می کنیم.
جدا شدن از خانواده و سیستم های حمایتی
جدا شدن از کسانی که دوستشان داریم شامل اعضای خانواده و دوستان و ورود به گروه و موقعیتی جدید نیازمند انرژی جهت برقراری روابط جدید است، می تواند استرس زا باشد . احساس تنهایی و غربت ناشی از این فرآیند نیز بخشی از ماجراست.
تغییر در عادت روزانه
در دوران سربازی ، بسیاری از امور جاری زندگی با تغییرات کوچک و بزرگی روبه رو می شوند. به طوری که ساعت بیداری، خواب، تغذیه ، رفت و آمد و مطالعه بر هم می خورد؛ این مسئله برای برخی می تواند بسیار سخت جلوه کند، بخصوص که این تغییرات جنبه اجباری هم دارد و در اوایل احساس مقاومت در شما ایجاد می کند.
محدودیت در انتخاب و آزادی عمل
در دوران سربازی ، امکان کنترل و انتخاب بسیار کم می شود و ما ناچار باید خود را با قوانین و چهارچوب های موقعیت جدید سازگار کنیم . گاهی احساس می کنیم کنترل بسیار کمی داریم. احساس اضطراب و استرس ناشی از همین عدم کنترل، گاه توان فرسا خواهد بود.
انضباط ویژه ، زیاد و تحمیلی
بسیاری از جوانانی که قصد رفتن به سربازی دارند، این دوران را با انضباط و سخت گیری هایی می شناسند که برای آنان نگران کننده است. در حین دوران سربازی نیز گاه این انضباط و قوانین غیرقابل انعطاف و خشک به نظر می رسد.
اضطراب
خطاها و اشتباهات بخصوص در آغاز دوران خدمت که فرد هنوز مهارت های لازم را کسب نکرده و پیامدها و تنبیه های گاه سخت پس از این اشتباهات ، احساسی از فشار و اضطراب را در فرد ایجاد می کند که باعث می شود همیشه نگران عملکرد مطلوب خود، بخصوص در جمع مقامات مافوق باشد.
مشکلات ارتباطی با فرمانده یا هم قطاران
همان طور که بیان شد ، افرادی مختلف از فرهنگ ها و با علایق متفاوت ، دور هم جمع می شوند، این تنوع گاه باعث ایجاد سوء تفاهم و درگیرهایی می شود که برقراری ارتباط را با هم قطاران و در موقعیت هایی با فرماندهان سخت می کند. گاه برخوردهایی با ما می شود که به هیچ وجه انتظار آن را نداشتیم، اما به مرور خواهید فهمید که این برخوردها لازمه این گونه محیط است.
ترس از برقراری رابطه با دیگران
اعتمادسازی نیاز به گذر زمان و تجربه دارد. پس طبیعی است که در نخستین ماه های خدمت سربازی ، به سبب همین عدم اعتماد و شاید ناتوانی در برقراری ارتباط و احتمال سوء استفاده از برقراری رابطه با دیگران ترس داشته باشیم . این مسئله احساس تنهایی ما را تشدید می کند.
ناتوانی در حل و برخورد با مسائل
گستردگی مسائل این دوران ایجاب می کند که فرد مهارت تصمیم گیری و حل مسئله خوبی داشته باشد تا بتواند با چالش های این دوران به خوبی برخورد کند، اما برخی سربازان به دلیل ناتوانی در این مهارت ها، با مشکلات بزرگ تری به سبب نادانی و ناتوانی در حل صحیحی مشکل چالش قبلی روبه رو می شوند که گاه احساس عزت نفس آنان را نیز خدشه دار می کند.
فکر کردن به خودکشی
خودکشی یک عمل اتفاقی و بی معنا نیست، بلکه روشی است برای رهایی از یک مسئله یا بحران که شدیداً شخص را آزار می دهد. اگر چه میزان اعتقاد و ایمان فرد در اقدام به این عمل نقش اساسی دارد؛ با این وجود شدت استرس های تحمیل شده بر فرد مانند مجرد بودن، بیکار بودن، بیماری روانی و اعتیاد، نقش اساسی دارد؛ با این وجود شدت استرس های تحمیل شده بر فرد مانند سختی های خدمت، ترس از تنبیه، روابط خشونت آمیز، اختلاف با فرمانده یا ارتباط کم با دیگران نیز در خودکشی دوران سربازی موثر است. در مطالعه ای (انیسی و هماران، 1385) شیوع افکار خودکشی در سربازان 8/5 درصد گزارش شد. اما خوشبختانه درصد افراد دارای این افکار که اقدام به خودکشی می کنند بسیار کمتر است که می توان گفت اقدام آنها ارتباطی با خدمت سربازی ندارد.
گرایش به سیگار و موارد مخدر
در میان سربازان با توجه به قرار گرفتن در معرض رفتارهای همسالان و دوری از خانواده و فشارهای روانی در پاره ای مطالعات به عنوان گروه پر خطر از نظر مصرف سیگار و مواد مخدر یاد شده است. در مطالعه ای (محتشم امیری و همکاران، 1384) شیوع مصرف سیگار در سربازان 8/26 برآورد شده بود.
افسردگی
با توجه به موار ذکر شده در بالا، دور از انتظار نیست که مجموعه ای این مشکلات می تواند برخی افراد را به سمت افسردگی های متوسط تا شدید سوق دهد؛ مشکلی که خود را به شکل اندوه، ناامیدی، لذت نبردن ، بدخوابی و بدخوراکی ، ناتوانی در تمرکز و دقت یا کندی حرکتی نشان می دهد.
با این توصیف ،تلاش برای آگاهی از سطح بهداشت سربازان امری ضروری است ، چرا که امروزه بیماری ها مشکلات رفتاری و روانی به عنوان اصلی ترین علت ناتوانی های فردی و همچنین نظامی است.
مهدی سعیدی شکیب؛ کارشناس ارشد مشاوره
