آرامیس مشاور




گفت و گو با دکتر حمید پورشریفی، روان شناس ، درباره بخشش

بخشش زمینه ای برای تفکر مثبت است.
گاهی خیلی دشوار است از فردی که ازارمان داده بگذریم، فکر می کنیم شایستگی آن را ندارد. اما اگر در مباحث روان شناسی سراغ بحث بخشش را بگیریم، در می یابیم که شایستگی ما است که مهم است. ما هستیم که در وهله نخست از این بخشش بهره مند خواهیم شد، سلامت روان ما است که با بخشش از گرداب نشخوارهای فکری ناشی از اختلافات پیش آمده در امان می ماند. نشخوارهای فکری که نه تنها سودی به حال ما ندارد بلکه تنها بر وخامت ماجرا می افزاید و آزادی و سلامت اندیشه و رفتار ما را محدود می کند و ما را از ما و آن چه باید باشیم دور می کند. برای تحلیل مفهوم بخشش از زاویه روان شناختی، سراغ دکتر حمید پورشریفی، روان شناس و عضو هیئت علمی دانشگاه تبریز رفته ایم تا ببینیم «کی ببخشیم ؟ چقدر ببخشیم؟ و چرا ببخشیم؟»

مفهوم بخشش را از نظر روان شناختی چطور ارزیابی می کنید؟
از منظری بخشش به عنوان یک راهبرد مقابله ای مطرح می شود ، زمانی که ما با استرس یا هیجان های منفی مثل خشم روبه رو می شویم، از روش ها یا به عبارتی «راهبردهای مقابله ای» استفاده می کنیم که برخی از این راهبردها سالم و اثرگذارند و برخی دیگر ناسالم و به عبارتی ناسازگارانه.
بخشش یکی از راهبردهای مقابله ای اثرگذار و سازگارانه است که هم به سلامت روان شناختی خود فرد می انجامد و هم موجبات سلامت روان شناختی اطرافیان را فراهم می کند.

بخشش چه تاثیری روی سلامت روان دارد؟ انسان یا جامعه بدون بخشش، چه آسیب هایی خواهد داشت؟
بخشش در وهله نخست موجب می شود که فرد از احساسات منفی رها شود و به ارامش روانی دست یابد. همچنین افرادی که راحت تر می بخشند، احتمال تجربه مشکلات روان شناختی – مانند افسردگی – در انها کمتر خواهد بود.
از سوی دیگر ، بخشش باعث می شود که فرد کمتر از دیگران به بیماری های جسمی که ناشی از مشکلات بین فردی است، مبتلا شود.
بخشش به روابط خانوادگی ما هم کمک می کند؛ آنهایی که بیشتر می بخشند ، کمتر از دیگران در معرض مشکلات روانی ، اجتماعی و آسیب هایی مثل طلاق قرار می گیرند . در عین حال، بخشش زمینه را برای تفکر مثبت و رهایی از افکار منفی فزاینده فراهم می سازد.

آدم هایی که راحت تر می بخشند، چه ویژگی های شخصیتی دارند؟
برای این که بتوانیم ببخشیم، لازم است از خود و از درگیر شدن در خود و نیازهای خود رها شویم؛ براین اساس ، انها که راحتر می بخشند ، بهتر از دیگران می توانند از مهارت همدلی استفاده کرده و از نگاه دیگران علت اقدامات دیگران را درک کنند و به هر حال از پذیرش بالایی - چه در مورد خود، یعنی پذیرش خویشتن و چه از بابت دیگران، یعنی پذیرش دیگران – برخوردار هستند.
البته در روان شناسی مبحثی با عنوان «طرح واره ها» مطرح است و وقتی میزان بخشش فراتر از حدود معمول و حتی غیرضروری باشد، چنین فردی احتمالاً از «طرح واره ایثار» برخوردار است . به عبارتی، بخشش هنگامی مثبت است که فقط و فقط به دیگران پرداخته نشود، چرا که یک انسان سالم ، ضمن احترام به دیگران برای خود نیز احترام قایل می شود.

ایا می توانیم به مرور زمان، بخشش را یاد بگیریم؟ به عبارت دیگر، بخشیدن، قابل یادگیری است؟
بله، خوشبختانه پاسخ این سوال شما مثبت است و انسان ها چه از طریق «یادگیری مشاهده ای » و چه از طریق «آموزش های مستقیم» می توانند بخشش را فرا بگیرند.
برای نمونه، در مواردی مثل اعدام ، شواهدی وجود دارد که به محض این که اولیای دم ، مجرمی را بخشیده اند، این رفتار مثبت به دیگر اولیای دم نیز سرایت کرده است.

وضعیت بخشش را در جامعه ایران – چه در ارتباطات بین فردی و چه در سطوح کلان تر – چطور ارزیابی می کنید؟
اگر چه خوشبختانه به تازگی شواهدی در زمینه بخشش – از جمله در موارد ذکر شده مثل اعدام ها – دیده شده است، ولی متاسفانه به نظر می رسد در سطح فراگیر بین فردی، وضعیت بخشش در حال حاضر در جامعه ایران در حد بهینه نیست و نیازمند بازنگری و بررسی متخصصان امر می باشد.
البته در برهه هایی از زمان – از جمله ایام بعد از انقلاب و در ایام جنگ – شواهد بخشش بیش از دیگر برهه ها خود را نشان داده است. به نظر می رسد آن چه بخشش را فراگیر خواهد کرد، صرفاً سخنرانی ها، موعظه ها و پندها نیست.
افراد بیشتر از آموزش های مستقیم از یادگیری مشاهده ای استفاده می کنند و به هر میزان که افراد به لحاظ علمی، سیاسی و اجتماعی از جایگاه بالاتری برخوردار باشند و بخشش را در عمل نشان دهند، این امر اثربخشی بالاتری خواهد داشت، ولی متاسفانه موارد نقص هم دیده می شد که اثرات منفی خود را خواهد گذاشت.

به نظر شما فراز و نشیب هایی که جامعه ایران در سال های اخیر تجربه کرده است. تاثیری بر مفهوم بخشش در بین مردم داشته است؟ به بیان دیگر، آیا این مفهوم تغییری کرده؟ یا میزان بخشش کاهش یا افزایش داشته است؟
هرگاه رخدادهایی مانند جنگ به وقوع پیوسته و انسان ها شاهد از جان گذشتگی دیگر انسان ها بوده اند، ناخودآگاه فرایند بخشش رشد چشمگیری داشته است و به هر میزان که جامعه مادی شده و رقابت ها در آن دامن زده می شود، مواردی مثل بخشش از رشد منفی برخوردار بوده است.

برای افزایش بخشش چه باید بکنیم؟ از چه نیروهای اثرگذاری می توان بهره برد؟
همان طور که پیشتر گفتیم، اقدامات اثرگذار به دست افراد بسیار مطرح در سطح علمی، اجتماعی و سیاسی است، به عبارتی «به عمل کار برآید، به سخنرانی نیست.»

در تجربه های درمانی خود، چه میزان از مشکلات را زاییده عدم بخشش می دانید؟
جای خالی بخشش در آسیب های روابط بین فردی به ویژه همسران به فراوانی دیده می شود.
هر انسانی احتمال لغزش ها، خطاها و کاستی هایی را داراست و این به طور طبیعی و سرشتی از ماهیت انسانی وی است. زمانی که طرف مقابل و به عبارتی شریک زندگی با دیگر افراد نزدیک زندگی این خطاها، لغزش ها و کاستی ها را ضمن یادآوری منطقی و ضمن واکنش مناسب در نهایت می بخشند، زمینه رشد طرف مقابل را فراهم می کنند و در نتیجه بسیاری از مشکلات در روابط بین فردی از بین می رود. شواهدی نشان می دهد که 55 درصد از افرادی که به دادگاه های خانواده یا مراکز مشاوره بابت اختلافات زناشویی مراجعه می کنند، از مشکل فقدان صمیمیت رنج می برند و سه مولفه عشق یعنی شود، صمیمیت و تعهد بی بهره اند. یکی از بارز ترین عوامل ایجاد این مشکل ها «نبخشیدن» است و یکی از راهکارهای بسیار موثر در رفع این مشکل، حرکت فراگیر جامعه به سوی بخشش است.

و نکته آخر؟
من تو را می بخشم؛ نه صرفاً به خاطر این که سزاوار بخشش هستی، بلکه بیشتر به خاطر آن که من سزاوار آرامش هستم؛ به عبارت دیگر ، آنها که می بخشند ، پیش از دیگران، به خود و سلامت روانی خود کمک می کنند.


زهره شیرافکن، ماهنامه سپیده دانایی شماره 78