آرامیس مشاور




چرا عارف شدم؟ (عوامل روان شناختی)

چه عوامل روان شناختی در گرایش افراد به عرفان های نوظهور موثر است؟
چه عواملی باعث گرایش جوانان و نوجوانان به عرفان های نوظهور می شود؟ چرا برخی افراد بیشتر به این عرفان ها کشیده می شوند؟ واضح است که بررسی علل روان شناختی گرایش افراد به عرفان های نوظهور به این سادگی نیست و باید پشتوانه تحقیقی داشته باشد و به صورت جزئی تری بررسی شود. با این حال، در زیر به عواملی پرداخته شده است که داشتن آنها احتمال گرایش افراد به این عرفان ها را بیشتر می کند.
اغلب کسانی که نمی توانند مسائل و مشکلات خود را حل کنند و نیز کسانی که به تعریف درستی از خود نمی رسند و با بحران هویت دست و پنجه نرم می کنند به سمت آیین های عرفانی نوین جذب می شوند.

1- استرس و اضطراب زیاد: هر چند اضطراب و استرس را به طور کامل نمی توان از بین برد و اصولاً حداقلی از آن برای فعالیت های انسان ضرورت دارد، اما اگر میزان اضطراب و استرس در انسان افزایش یابد و از حد معینی عبور کند ، مانع از هر گونه تلاش و فعالیت فرد می شود و خستگی شدید ذهنی و روانی در او به وجود می اورد و بهداشت روانی را تهدید می کند. اگر بهداشت روانی کسی تهدید شود، او قادر به ادامه زندگی مطلوب نخواهد شد. در این موقع است که احتمال گرایش فرد به عرفان های نوظهور افزایش می یابد؛ زیرا این عرفان ها ادعای تضمین بهداشت روانی افراد و افزایش آرامش آنها را دارند.
2- اثبات نوجویی: جست و جوی تازگی به درجات مختلف ، نزد هر فردی به خصوص بین نوجوانان و جوانان وجود دارد و گواه نیاز فرد به شکستن قالبهای موجود و فاصله گرفتن از وضعیت کنونی است که به اشکال گوناگون بروز می کند: در شیوه لباس پوشیدن، در طرز رفتار، در کاربرد لغات، در خط، در افکار و در مذهب و معنویت. این نیاز به جدید بودن می تواند در عرفان های نوظهور که هر یک به روشی خود را بهتر و جدیدتر و منطبق با نیاز افراد معرفی می کند، ارضا شود.
3- نداشتن تفکر انتقادی: تفکر انتقادی عبارت است از بررسی منطقی و منظم مسائل، شواهد و راه حل ها. از طریق تفکر انتقادی تشخیص اطلاعات مربوط از نامربوط ممکن می شود، درستی حقایق تشخیص داده می شود و اعتبار منبع معین می شود. واضح است که ضعف در تفکر انتقادی، باعث تحت تاثیر قرارگرفتن افراد به عرفان های نوظهور و دلایلی که این عرفان ها برای برتری خود بیان می دارند، می شود . افرادی که در این مهارت ضعف دارند بیشتر احتمال دارد که به این فرقه ها گرایش یابند.
4- نداشتن قاطعیت و ناتوانی در نه گفتن: قاطعیت رفتاری است که با ان فرد می تواند احساسات خود را بیان کند . افرادی که توانایی نه گفتن ندارند، به راحتی به پیشنهادهای دیگران از جمله شرکت در محافل عرفان های نوظهور و پذیرش گفته های دیگران و همچنین به اعمال و مناسکی که این عرفان ها ترویج می کنند، خواهند پرداخت.
5- عدم توانایی در حل مسئله: مواجهه و چالش موفقیت امیز با مشکلات بخشی از زندگی روزمره هر فرد است. همه افراد در زندگی با مشکلاتی روبه رو می شوند که باید برای آنها راه حل های صحیح و منطقی بیابند. برخی، در برابر مشکلات، راه حل های نامناسبی بر می گزینند که از این جمله انتخاب راهکارها و شیوه ها و مناسکی است که این عرفان ها معرفی می کنند. در واقع، وقتی فردی توانایی حل مسئله ضعیفی داشته باشد، هنگام مواجهه با مشکلات ممکن است به هر راه حلی که دیگران از جمله فرقه ها و گروه های عرفان های نوظهور بیان می کنند، روی بیاورد.
6- خودآگاهی ضعیف: انسان همیشه به دنبال جست و جوی پاسخ برای این سوال بوده است که «من کیستم؟» . شناخت خود جنبه های گوناگونی دارد. یکی از این جنبه ها شناخت معنوی است. در واقع، یکی از ابعاد وجودی هر انسان بُعد معنوی اوست که معمولاً با مذهب نیز همراه است. به عبارت دیگر، جنبه معنوی مرتبط با چیزی است که به آن اعتقاد داریم. حداقل فایده شناخت پیدا کردن از اعتقاد انسان این است که پی می بریم دیگران مثل ما فکر نمی کنند و در نتیجه، ما هم انتظار نخواهیم داشت که مطابق ما باشند. خودآگاهی ضعیف، به ویژه از جنبه معنوی، باعث می شود افراد برای پر کردن این خلاء به عرفان های نوظهور گرایش پیدا کنند تا شاید از آن طریق خودآگاهی خود را بالا ببرند.
7- هیجان خواهی و تنوع طلبی: میل به هیجان ها و تجربیات متنوع، تازه ، پیچیده و شدید و تمایل به مخاطره جویی بدنی، اجتماعی، قانونی و مالی برای کسب چنین تجربه ای را هیجان خواهی می گویند. برخی از ویژگی های افراد هیجان خواه شامل سوء استفاده از مواد و مصرف الکل، داوطلب شدن برای فعالیت های غیرمعمول ، جذب شدن به گروه های خاص و همچنین تنوع طلبی، کم حوصلگی ، تکانشی بودن، ناتوانی از پذیرش ناکامی و عموماً نظم باعث می شود، بیشتر به سوی عرفان های نوظهور گرایش یابند.
8- تمایل به متمایز بودن: برخی انسان ها می خواهند متفاوت و خاص باشند. این احساس خاص بودن باعث لذت آنها می شود . گاهی این افراد برای اطمینان از وقوع این که خاص هستند ممکن است به هر کاری دست بزنند، مثل این که عقاید و گرایش های خاص خود را در مسائل گوناگون از جمله معنویت داشته باشند. این امر دستاویز آنها برای گرایش به عرفان های نوظهور می شود.
9- بحران هویت: فردی که به تعریفی از خود نمیرسد، دچار بحران هویت می شود. در بحران هویت ، فرد شدیداً دچار اضطراب و ناراحتی ذهنی است، به صورتی که نمی تواند جنبه های گوناگون شخصیت خود را در خویشتنی قابل قبول و هماهنگ سازمان دهد. بحران هویت فرد را به ابهام و سردرگمی می کشاند و دارای عوارضی از قبیل اختلال در احساس زمان و وقت، احساس شدید نسبت به خویش و هویت منفی است. این عوارض می تواند فرد را به سوی رفتارهای غیر معمول و پر خطر و پیچیده و گرایش های خاص از جمله عرفان های نوظهور سوق دهد.
10- تلقین پذیری: برخی افراد از تلقین پذیری بیشتری برخور دارند. یعنی به سادگی تحت تاثیر القائات دیگران و افراد صاحب قدرت و منصب قرار می گیرند، به خصوص اگر از قبل به موضوع تمایل داشته باشند .مثلاً همین ویژگی باعث می شود که فرد با حضور در یکی از جلسات جریانات عرفان های نوظهور و القائاتی که می کنند احساس تغییر، بهبود یا آرامش کند و نهایتاً به این عرفان ها گرایش یابد.
11- رنج ناشی از اختلالات روانی: مبتلا شدن به اختلالات روانی، به خواص اختلالات شخصیت، رنج و استرس زیادی به فرد وارد می کند و همین باعث می شود که فرد مبتلا برای رهایی از رنج ناشی از بیماری خود و در واقع به امید درمان، به هر چیزی از جمله عرفان های نوظهور که با ادعای سلامت روان و حتی درمان خود را معرفی می کند، گرایش یابد.
12- تمایل به وابسته بودن: افراد وابسته کسانی هستند که سلطه پذیرند، به خود اطمینان ندارند، مسئولیت های مهم زندگی خود را به گردن دیگران می اندازند، منفعل هستند، مردد هستند و نیاز به تایید دیگران دارند. این افراد در گرایش به فرقه ها و گروه هایی مختلف از جمله گروه های که عرفان های نوظهور را تبلیغ می کنند بیشتر مستعد هستند.


محمد ترکمان، کارشناس ارشد روان شناسی بالینی