مجله روان شناسی Psychology today به موضوع تاثر و پشیمانی پرداخته است. دکتر «ملانی گرین بِرگ» روان شناسی امریکایی نویسنده این مطلب است.
شاید ترانه معرف خواننده فرانشوی «ادی پیاف» با نان «من پشیمان نیستم» را شنیده باشید . ایا ما باید توصیه او را بپذیریم و در لحظه زندگی کنیم، بدون نگاه به گذشته و قضاوت درباره خود؟ یا می توانیم گاهی با تحلیل رفتارهایمان و نتایج آن درس هایی با ارزش بگیریم؟ این مقاله به تحقیقات پیرامون احساس فراگیر و پیچیده تاثر یا پشیمانی می پردازد؟
تاثر یا پشیمانی چیست؟
تاثر یک وضعیت منفی شناختی – احساسی است که در آن فرد خود را به خاطر نتیجه بد یک رفتار مورد سرزنش قرار می دهد. احساس شکست یا تاسف برای اتفاقی که افتاده یا آرزوی اینکه ای کاش تصمیمی که در گذشته اجرا شده، قابل تغییر بود. برای جوان ها، هر چند تاثر یک احساس دردآور است اما می تواند به انها کمک هم کند. تالم ناشی از تاثر می تواند باعث توجه دوباره و انجام اعمال اصلاحی و یا یافتن مسیر حرکت تازه ای شود. گر چه شانس اینکه یک فرد وضعیت خود را تغییر دهد کم است و احتمال اینکه که تاثر باعث نشخوار ذهنی و استرس مزمن – که نابود کننده ذهن و بدن هستند – شود، بیشتر است.
آیا زنان و مردان در چیزهایی که باعث تاثرشان می شود متفاوت هستند؟
تحقیقات روی تفاوت های جنسیتی درباره تاثر نشان می دهد که زنان ارزش بیشتری برای روابط خود قائل هستند و فکر نکردن به روابط گذشته برای آنها مشکل تر است. در مجموع ، 44 درصد از زنان شرکت کننده در یک نظرسنجی در احساسات عاشقانه خود دچار احساس تاثر نیز بودند. در نقطه مقابل تنها 19 درصد مردان چنین حسی داشتند. البته این آمار می تواند نشان دهنده تمایل و استعداد بالاتر مردان برای جایگزینی روابط از دست رفته با روابط جدید نیز باشد. در این تحقیق، افرادی که وارد روابط جدیدی نشده بودند، آن چنان که انتظارش می رود، احساس تاثر بیشتری نسبت به رابطه پیشین خود داشتند.
آیا امریکایی ها پشیمان تر از سایر ملیت ها هستند؟
تحقیقات روی تجربه تاثر در فرهنگی مانند فرهنگ آمریکایی، جایی که افراد انتخاب های زیادی برای نحوه زندگی خود دارند، در برابر فرهنگ هایی که در آن مثلا ازدواج اجباری وجود دارد و خانواده تسلط بیشتری بر انتخاب های زندگی دارد، انجام شده است. تعجب آور نیست که احساس تاثر در آمریکا به شکل عمومی بیشتر دیده و تجربه شده و تاثیرات مثبت بیشتری هم روی جوانان داشته است. افراد در جوامع غیر فردگرا، که انتخاب های فردی را محدود می کنند، دلایل کمتری برای انتقاد از خود به خاطر رخ دادن اتفاق های بد دارند. آنها انتخاب دیگری ندارند، در نتیجه امکان دارد که موقعیت را بپذیرند و آن را بهترین فرض کنند.
آیا افراد وقتی به گذشته دور فکر می کنند احساس تاثر بیشتری می کنند؟
تحقیقی دیگر روی تاثر در دوره های متفاوت تمرکز کرده است. در فاصله های کوتاه تر از روی دادن رفتار یا تصمیم های اشتباه، احتمال بروز احساس تاثر نیز بیشتر است. اما پس از گذشت دوران طولانی تری احتمال بروز تاثر نیز کمتر می شود؛ مثلا درباره شکست عشقی یا سخت کارکردن و صرف نکردن وقت کافی با خانواده.
آیا تاثر حاوی ارزشی هم هست؟
دکتر نیل رز، استاد دانشکده مدیریت کلگ در دانشگاه نورث وسترن، محققی سرآمد در مساله تاثر است. تحقیق او روی جوانان نشان می دهد که آنها نسبت به تاثر بیشتر نظر مساعد دارند تا نگاه منفی. بیشتر هم به این علت تاثیری مانند یک هشدار برای وادار کردن فرد به تصمیم گیری صحیح دارد.
جالب است در یک نظرسنجی تاثر به عنوان بالاترین احساس منفی که باعث بروز پنج کارکرد زیر سوال می شود، انتخاب شده بود:
1- معنادار کردن جهان.
2- پیشگیری از رفتارهای اشتباه در اینده.
3- رسیدن به شناخت.
4- دستیابی به هماهنگی اجتماعی.
5- افزایش توانایی برای بهره بردن از فرصت های مناسب (احتمالا به این دلیل که کا به طور منفعلانه بابت گذشته متاثر می شویم.)
آیا تاثر تاثیر دراز مدت بر کیفیت زندگی دارد؟
تاثر وقتی تبدیل به مرور بی فایده و انتقاد از خود در حدی شود که جلوی پرداختن فرد به زندگی را مختل کند می تواند آثار مخربی ذهن و بدن داشته باشد. این الگوی یکنواخت و منفی تفکر که فرد غرق در تفکر درباره خود است، شاخصه افسردگی است و شاید هم علت بروز مشکل روانی در فرد.
تحقیق دیگری که در «ای ای آرپی» (سایت یک سارمان غیردولتی) چاپ شده است نشان می دهد که تاثر می تواند باعث استرس مزمن شود و روی سیستم هورمونی و ایمنی بدن تاثیر منفی بگذارد . تاثر مانع عبور به سلامت از حوادث پراسترس زندگی می شود و این کار با گسترش گستره احساسی این حوادث برای ماه ها، سال ها و حتی تمام طول عمر ادامه پیدا می کند.
اساس شناختی تاثر چیست؟
تاثر همچنین می تواند ناشی از این تفکر باشد که اگر کاری را در زمانی انجام می دادیم به نتیجه مطلوب می رسیدیم. به بیان دیگر، اگر امکان روی دادن نتیجه متفاوتی را تصور کنیم، احتمال اینکه بابت فرصتی از دست رفته متاثر شویم بیشتر است. خبرنامه دانشگاه هاروارد در یکی از شماره های خود داستان یک مرد در لیورپول را منتشر کرد که همیشه در بخت آزمایی سری مشابهی از اعداد را انتخاب می کرد. یک بار که او فراموش می کند بلیط جدید را بگیرد عددهای او برنده می شوند. این مرد فقیر سرشار از احساس مقصر داشتن خود و تاثر می شود و دست به خودکشی می زند. از نظر ذهنی او به ثروتمند شدن تا حدزیادی نزدیک شده بود اما به خاطر تنبلی یا حواس پرتی اش فرصت را از دست داده بود و تحمل این اتفاق برایش مشکل بود. جالب است که در تحقیقات مشخص شده خطاهای شغلی یکی از منابع اصلی تاثر است، شاید به خاطر فرصت هایی که افراد به آن ها بسیار نزدیک می شود ولی از دست شان می دهند.
آیا آگهی های تبلیغاتی می توانند از قدرت تاثر استفاده کنند؟
آگهی های تجاری از نیروی تاثر برای وادار کردن افراد برای خریدن یک محصول استفاده می کنند. مثلا آگهی های بیمه عمر که تاثر افراد را در مراسم تشییع فردی نشان می دهند که از مجموعه ویژه ای از بیمه های یک شرکت استفاده نکرده است. برند لوازم ورزشی نایک هم از آگهی هایی استفاده می کند که در آن افراد به خاطر اینکه در گذشته زندگی سالم تری نداشتند، ابراز تاسف می کنند، یعنی افراد را تشویق به ورزش کردن می کند اما در واقع آنها را تشویق به خرید محصولات خود می کند.
چه کارهایی برای مهار تاثر می توانیم انجام دهیم؟
1- جنبه های کارکردی را مهار کنید
تاثر مانند سایر احساسات، کارکردی برای نجات دارد. این شیوه ذهن ماست که به ما بگوید نگاه دیگری به انتخاب هایمان داشته باشیم. هشداری که می خواهد بگوید شاید رفتارم نتایج منفی داشته باشد . تاثر یکی از دلایل اصلی است که باعث می شود افراد معتاد سلامت خود را باز یابند.
2- اگر امکان تغییر شرایط نیست خودتان را ببخشید.
اگر به طور دائم درگیر انتقاد از خود و تاسف به خاطر اتفاقات گذشته باشید در خطر دچار شدن به افسردگی و از بین رفتن اعتمادبنفس قرار خواهید گرفت. راهی برای بخشیدن خودتان پیدا کنید و اجازه بدهید همه چیز بگذرد . فکر کنید که اگر کسی که عاشق او هستید در شرایط مشابه قرار داشت چه چیزی به او می گفتید تا حال او را بهتر کنید. اکثر مردم دیگران را راحت تر از خودشان می بخشند.
3- مطمئن شوید که زیادی از خود انتقاد نمی کنید
به این مساله توجه کنید که وضعیت خاص تان در زمان تصمیم گیری چگونه می توانسته شرایط را برای انتخاب سخت کند یا این حقیقت که شما در آن هنگام آگاهی محدودی داشته اید احتمالاً مجبور بوده اید تحت فشار زمان تصمیم فوری بگیرید و یا استرس ها تصمیم گیری را براتیان مشکل تر کرده بود.
4- نگاهی جدید و مثبت به وضعیت داشته باشید.
به زندگی مانند یک سفر نگاه کنید. هر کسی ممکن است اشتباه کند و این می تواند فرصتی باشد تا درس های مهمی درباره خود بیاموزید، درس هایی درباره شیوه های واکنش شما، ارزش ها، نقاط ضعف، حساسیت ها و همچنین شناخت بیشتر درباره افراد دیگر و اینکه چطور باید از خود بهتر مراقبت کنید.
منبع: سپیده دانایی، شماره 57
