زندگی در حباب
بدون تردید، اینترنت یکی از تأثیر گذارترین ابداعات انسانی در قرن اخیر محسوب می شود. اینترنت با کارکردهای متنوع و اثر بخش خود، کیفیت و کارآیی جنبه های مختلف زندگی انسانی را تحت تأثیر قرار داده است. در آغاز اینترنت به عنوان سازو کاری برای تبادل اطلاعات و داده های علمی – پژوهشی شروع به کار کرد و رفته رفته خود را به عنوان ابزاری ارتباطی، به عرضه اجتماع کشاند. این شیوه ی جدید ارتباطی بر پایه ی ایجاد رابطه مستقیم اما غیر رو در رو با حذف مرزهای جغرافیایی، مفهوم شهر وندی دنیای مجازی را حقیقت بخشید؛ به گونه ای که بسیاری بر این باورند حال و آینده جامعه انسانی به واسطه ی گسترش و تعمیق شبکه های اجتماعی مجازی وجود رفم خواهد خورد. نظریات بسیاری در تبیین گرایش به شبکه های اجتماعی مجازی وجود دارد و علوم مختلف روان شناسی، پزشکی، جامعه شناسی، رایانه ای، حقوق و اخلاق، هر یک از زوایای گوناگونی این پدیده را مورد بررسی قرار داده اند. در این بین هدف اصلی این مطالعه بررسی علل روان شناختی است. پس شما را به خواندن آن دعوت می کنیم.
در تحقیقی که در ایران صورت پذیرفت، مصاحبه شوندگان دلایل زیر را برای استفاده از شبکه های اجتماعی مجازی ذکر کردند: پیدا کردن دوستان قدیمی، فعالیت در عرصه اجتماع، تبادل نظر با دیگران، یافتن افراد همفکر و دارای اشتراکات هویتی و فرهنگی، رفع نیاز های روانی، یافتن هویت جدید خارج از مکان و زمان، دسترسی به اخبار جدید، ارائه و دسترسی به نو آوری ها و طرح های جدید، ابراز نظر مخالف که امکان بروز آزادانه آن وجود ندارد و ... با این توصیف مشاهده می کنیم دلایل گرایش به شبکه های اجتماعی بیشتر از آن که جنبه ی منفی داشته باشد، دارای جنبه های مثبت است. در زیر به صورت مفصل تر برخی از مهمترین دلایل روان شناختی را نیاز می کنیم؛
• کسب هویتی دلخواه
افراد شبکه های اجتماعی می توانند هوشی کاملاً دلخواه داشته باشند و بر پایه همان هویت خودساخته و البته بعضاً دروغین، ارتباط مجازی خود را با دیگران گسترش دهند. جنبه های مختلف این هویت کاملاً در اختیار فرد است و بدون نگرانی از واقعیت ها و ارزیابی دیگران، فرد می تواند هر چه را می خواهد، در این هویت منعکس کند.
• احساس کنترل و تأثیر گذاری
شبکه های اجتماعی؛با قابلیت هایی که در اختیار فرد قرار می دهد مانند ایجاد محیطی شخصی، انتخاب دوستان، آزادی در استفاده از تفریحات مختلف و حسی از کنترل شخصی و اراده فردی را به کار بر خود منتقل می کنند. این آزادی عمل و حس کنترل، یکی از اصلی ترین دلایل گرایش افراد به خصوص جوانان به شبکه های اجتماعی است.
• میل به محبوبیت و خود شیفتگی
پژوهش ها نشان می دهد شبکه های اجتماعی بهشت افرادی است که دچار اختلال شخصیت خودشیفتگی هستند یا حداقل میل زیاد به محبوبیت دارند؛ زیرا آنها می توانند بدون داشتن روابط دوستانه واقعی، تعداد زیادی رابطه موهوم و تخیلی برای خود دست و پا کنند؛ بنابراین شبکه های اجتماعی مجازی توهم محبوبیت را صرفاً بر اساس کمیت تعداد دوستان برای فرد به وجود می آورد.
• حفظ ارتباط بادیگران در عین تنهایی
برخی افراد به دلیل ویژگی های شخصیتی و تغییرات سبک زندگی، ترجیح می دهند در عین تنهایی و داشتن زندگی خصوصی، با جهان پیرامون خود ارتباطات گسترده ای نیز برقرار کنند. شبکه های اجتماعی مجازی از قبیل فیس بوک، توئینر، گوگل پالاس و ...به بهترین حال ممکن این نیاز را برآورده می کنند.
• میل برای فرار از محرک های تنش آور
برخی کاربران شبکه اجتماعی برای رهایی از تنش روزمره و ایجاد فراغت، به سمت این فضا می روند شبکه های اجتماعی مجازی نیز می تواتند اوفات خوشی را برای آنان فراهم کنند تا فرد بتواند ضمن برخورداری از این قابلیت، نگرانی ها و تنش های خود را با دوستان خود مطرح کنند و در نهایت به گونه ای از طرف آنان حمایت اجتماعی دریافت کنند.
• باورهای غیر منطقی و غیر سازشی
باورها و افکار غیر منطقی و نادرست می تواند زمینه استفاده مفرط از شبکه های اجتماعی را ایجاد کند؛ مانند این باورها؛ « فقط فرد در شبکه های اجتماعی برای خود کسی است و در آنجا قابل احترام است» «هیچ کس در بیرون از این شبکه های اجتماعی مجازی از من خوشش نمی آید.» «شبکه های اجتماعی تنها جایی است که واقعاً می شود مردم را شناخت» « هر کسی به نوعی عضو این شبکه هاست»و....
• ارضای نیازهای روانی
در نظریه ی جان مولر (2000) افراد از آن رو شیفته یک شیء یا فرد یا فعالیتی خاص می شوند. که نیازی را در آنها ارضا کند. طبق این نظریه می توان بیان داشت افراد با گرایش به شبکه های اجتماعی تا حدی نیازهای خود را بر آورده می کنند. مثلاً افراد با کاوش در ابعاد فنی شبکه های اجتماعی مجازی، توانایی بالقوه ذهنی خود را ابزار می کنند، یا با ابعاد مختلف شخصیت خود که پیش از این پنهان بود، آشنا می شوند، عقاید و نیازهای هنری خود را بیان و به اطلاعات مورد نیاز خود دسترسی پیدا می کنند و ... از سویی شبکه های اجتماعی محملی برای گریز از وافعیت و وسیله ای برای ارضای نیازهای روانی است.
• ایجاد حسن پیشرفت و غرور
حضور در شبکه های اجتماعی مجازی و کار با اینترنت، هر روز تجربه ی جدیدی را در اختیار کاربران قرار می دهذ. این فضا به فرد امکان پیشرفت و دریافت پاداش های بی شماری را می دهد. مانند یادگیری ساختن یک پست الکترونیکی، ساختن یک وبلاگ، امکان تولید در این، فضا، رفتن به صفحات دیگر کاربران، آشنایی با اصطلاحات این محیط مجازی و ... این موارد در درجه اول احساس فعال بودن و در درجه ی دوم حس غرور و عزت نفس می دهد. در ادامه فرد به مرور احساس می کند بودن در این فضا به او قدرت می دهد، بعد از مدتی نیز فرد در نزد خود برای حفظ این منزلت و غرور، بیشتر به این فضا قدم می گذارد.
• اضطراب اجتماعی
در بسیاری ازتحقیقات روان شناسی بر ارتباط بین اضطراب اجتماعی، هراس اجتماعی و کمرویی با گرایش به استفاده از اینترنت رابطه مثبت یافته اند. در واقع مطالعات حاکی از آن است که افراد مبتلا به اضطراب اجتماعی در هنگام ارتباط آنلاین احساس راحتی و خود افشایی بیشتری می کند. این افراد تعامل آنلاین را برای حفظ گمنامی و دوری از شرکت در تعاملاتی که ترس از ارزیابی دیگران به وسیله مشاهده وجود دارد، راحت تر یافته اند.
• اعتیاد اینترنتی
گرچه برخی معتقدند افراد با استفاده مکرر و زیاد از اینترنت دچار اعتیاد اینترنتی می شوند، که البته نکته درستی است، در ادامه، اعتیاد اینترنتی و حالات روان شناختی محتمل بر آن نیز، به نوبه خود، باعث گرایش بیشتر افراد به سمت اینترنت و شبکه های اجتماعی می شود. در واقع، قطع بودن یا عدم دسترسی به اینترنت برای افرادی که دچار اعتیاد اینترنتی شده اند، باعث ایجاد حالات افسردگی و اضطراب می شود و این افراد برای رهایی از این حالات ناخوشایند دوباره به سمت استفاده از شبکه های اجتماعی و اینترنت می روند.
الهام آزاد نام- کارشناس ارشد روان شناسی
