برخلاف تصوربسیاری از مردم، که معمولاً دلیل اعتیاد و مصرف الکل را به یک عامل نسبت می دهید، گرایش به مصرف ماده ای مانند الکل به عوامل مختلفی مرتبط است؛ از جمله عوامل زیستی، روانی، اجتماعی، فرهنگی، سیاسی، خانوادگی و شخصیتی، حتی دلیل مصرف می تواند از ماده ای به ماده دیگر تفاوت داشته باشد. در این مقاله سعی خواهیم داشت به علل شخصیتی اشاره بکنیم و بینیم چه ویژگی های شخصی و فردی باعث می شود افراد مختلف به سمت مصرف مشروبات الکلی پیش بروند؟ سئوال دیگر این است که چرا هنگامی که شرایط تا حد زیادی برای افراد مختلف یکسان است. فقط عده ای خاص مبتلا به سوء مصرف و وابستگی الکل می شوند و دیگران دچار آن نمی شوند؟
تحمل کم در برابر فشار های روانی و آشفتگی های ذهنی
درجه ی تحمل افراد در برابر فشارهای زندگی و آشفتگی های روانی مانند خشم، استرس و اضطراب متفاوت است؛ به طوری که برخی افراد آستانه تحمل بالایی دارند و به اصلاح تاب آور هستند اما در مقابل، برخی افراد در مقابله با کوچک ترین سطح فشار روانی و رویارویی با هیجانات ناخوشایند، دچار ضعف می شوند و به مصرف الکل، که اثرات کوتاه مدتی مانند تحمل و فراموشی هیجانات منفی دارد، روی می آورند در بررسی پیشینه تحقیقاتی نیز به کرات به مقالاتی بر می خوریم که تاب آوری را در افراد مصرف کننده پایین توصیف می کنند.
ابتلا به اختلالات روانی
برخی می گویند افراد چون به سمت الکل می روند، دچار اختلال روانی مانند افسردگی می شوند و برخی دیگر معتقدند افسردگی باعث گرایش افراد به سمت مصرف الکل و سایر مواد می شود؛ هر دو این فرض پذیرفتنی است. در واقع بسیاری از مردم نشانه های افسردگی را نمی شناسند و متوجه نیستند دچار این بیماری شده اند و برای رهایی از این هیجانات و رفتارهای منفی بنا به توصیه ی دوستان با چاره اندیشی نادرست، به سمت مصرف الکل کشیده می شوند. در حالی که مصرف الکل در کوتاه مدت باعث هیجانات مثبت می شود. در بلند مدت باعث تشدید افسردگی آنان خواهد شد.
هیجان خواهی بالا
هیجان خواهی یکی از ویژگی های طبیعی افراد مخصوصاً نوجوانان است که در برخی از آنان نیز شدت بیشتر پیدا می کنند. ماجرا جویی، میل به تجربیات تازه بیزاری از تجربیات تکراری، تمایل به نقض قوانین اجتماعی و پرشوری، از ویژگی های افرادی که تمایل به مصرف الکل دارند یا به الکل اعتیاد دارند، پررنگ است.
روان رنجور خوبی بالا
افرادی که الکل مصرف می کنند در مقایسه با افراد غیر مصرف کننده روان رنجور خوبی بالاتری دارند. منظور از روان رنجور خویی، دارا بودن خصوصیاتی مانند نگرانی زیاد، مضطرب بودن، تحریک پذیری، دمدمی بودن، بدبینی، خودمحوری و بی دقتی است.
ضعف در مهارت های اجتماعی
افرادی که در مهارت های اجتماعی و برقراری رابطه با دیگران ضعیف هستند، به دلیل فرار از انزوا و کاهش رنج تنهایی به مصرف الکل می پردازند. از سویی این افراد برای یافتن منزلت اجتماعی در میان جمع و میهمانی ها، بیشتر در این گونه موقعیت ها به مصرف الکل روی می آورند تا ضعف مهارت اجتماعی خود را جبران کنند.
ضعف در مهارت های شخصی
مطالعات مختلف و فراوانی در کشورهای مختلف جهان نشان داده اند، افراد به این دلیل به مصرف الکل می پردازند که بسیاری از مهارت های شخصی مهم برای زندگی سالم را نیاموخته اند یا بد آموحته اند. ضعف در مهارت هایی مانند خود آگاهی، حل مسئله، تصمیم گیری، تفکر قاطعانه، کنترل و مقابله با استرس و ... می تواند منجر به گرایش افراد به مصرف الکل و مواد شود؛ مثلاً کسی که به دلیل ضعف در رفتار قاطعانه نمی تواند در مقابل تعارف و فشار دیگران به مصرف الکل نه بگوید و مقاومت کند.
خود انگاره و عزت نفس پایین
پژوهش های مختلفی نشان داده اند. افرادی که احساس حقارت می کنند ارزشی برای خود قائل نیستند و کمتر از خود رضایت دارند، بیشتر دچار اعتیاد می شوند. چنین افرادی در مقابل فشار دیگران به مصرف مواد به راحتی تسلیم می شوند. یکی دیگر از دلایلی که باعث افزایش مصرف مواد در این افراد می شود، احساس های منفی است که این افراد نسبت به خود تجربه می کنند و برای کاهش رنج ناشی از آن به مصرف الکل روی می آورند.
داشتن نگرش مثبت به الکل
افرادی که نگرش ها و باورهای مثبت یا خنثی به الکل دارند، احتمال مصرف را بیشتر از کسانی دارند که نگرش شان به مواد منفی است . برخی این نگرش های مثبت عبارتند از: کسب بزرگی و تشخص، رفع درد های جسمی و خستگی، کسب آرامش روانی و توانایی مصرف بدون ابتلا به اعتیاد.
در پایان خاطرنشان می کنیم هیچ گاه بر اساس یکی از مواد فوق، دست به قضاوت نزنیم و این گونه فرض نکنیم که اگر فردی یکی از موارد فوق را داشت، پس حتماً به سمت مصرف مشروبات الکلی و مواد می رود، زیرا این گونه نیست؛ همان طور که در ابتدای مطلب اشاره شد، دلایل زیادی برای گرایش افراد به سمت مصرف مواد وجود دارد و جهت علت یابی باید عوامل گوناگون را در کنار هم ارزیابی کرد.
دکتر مرضیه عبدالهی / روان شناسی
گرد آوری : مرکز مشاوره روان شناسی آرامیس
