طوفان تورنادو از راه می رسد!
شاید شما هم جزء آن دسته از والدینی باشید که فکر می کنند بهتر بود اسم فرزند خود را طوفان تورنادو می گذاشتند! گاهی اوقات حتی ممکن است به نظرتان جالب برسد چطور این موجودات کوچک، می توانند در چنین مدت زمان کوتاهی، همه وسایل اتاق را به هم بریزند. روزی را تصور کنید که بلافاصله پس از مرتب کردن منزل ، فرزند خردسال تان همه چیز را بهم می ریزد و اسباب بازی هایش را جمع و جور و مرتب نمی کند، یا فرزند دبستانی تان در جمع کردن کتاب ها، به یاد آوردن برنامه درسی فردا، انجام تکالیف شب و حتی آماده کردن کیف مدرسه اش نیاز به یادآوری و نظم بخشیدن دارد. اگر شما هم چنین روزهایی زیاد در زندگی تان اتفاق می افتد، نگران نباشید! این موضوع مشکل بسیاری از والدین است؛ به حدی که گاه برخی فکر می کنند اگر بی نظمی فرزندشان به همین روش ادامه پیدا کند، تا رسیدن او به سن دبیرستان، به یک دستیار تمام وقت نیاز خواهد بود! در این مواقع سوالی که همه والدین می پرسند این است که واقعا چه رفتاری با این قبیل بی نظمی های فرزندانشان باید داشته باشند؟

ممکن است تصمیم بگیرید دیگر خانه را مرتب نکنید، تا همان طور شلوغ و نامرتب بماند؛ یا در یادآوری و نظم بخشیدن به تکالیف مدرسه فرزندتان هیچ دخالتی نکنید. اگر به این فکر افتاده اید، باید بدانید راه صحیحی انتخاب نکرده اید . این کار به تنهایی نه تنها فایده ای ندارد، بلکه فرزندتان را آشفته تر هم می کند. بنابراین سعی کنید همزمان مهارت های لازم برای منظم بودن و مسئولیت پذیری نسبت به وسایل را نیز به فرزندتان آموزش دهید؛ تا به تدریج بتواند از عهده کارهایش برآید و روی پای خود بایستد. حال ببینیم این مهارت ها چه هستند و چطور باید آنها را به کودک آموزش داد.
هرگز بی خیال نشوید!
بعضی والدین به ناچار آشفتگی و نامرتبی را تحمل می کنند، چون دوست ندارند وقت شان صرف جمع آوری اسباب بازی های یا کلنجار رفتن با فرزندشان درباره مرتب کردن اتاق و ... بشود؛ غافل از این که این نامرتبی و آشفتگی به اشکال مختلف می تواند منجر به اتلاف وقت و انرژی آنها شود . ممکن است مجبور باشید مدت های طولانی در جست و جوی وسیله ای بگردید تا آن را پیدا کنید . در ضمن وقتی اسباب بازی ها و وسایل کودک در همه خانه پراکنده است، فرزندتان نمی تواند تصور کند وسیله ای متعلق به شماست؛ چرا که اتاق و منزل نامرتب و درهم ریخته، این پیام را به کودک می دهد که نیازی نیست برای وسایل شخصی خود و حتی دیگران، ارزشی قائل باشد و به محیط اطراف خود احترام بگذارد. همچنین در محیط شلوغ و نامرتب، به دلیل زیاد بودن محرک های دریافتی از سوی محیط، قدرت تمرکز و به تبع آن، توان یادگیری کودک تان نیز کاهش می یابد. بنابراین هرگز بی خیال نشوید، وبرقراری نظم را از ضروریات زندگی خود بدانید.
نه از این طرف بام بیفتید و نه از آن طرف!
اگر تصمیمی گرفته اید به فرزندتان نظم یاد بدهید ، بهتر است دیگر نقش دستیار شخصی او را بازی نکنید و ریخت و پاش هایش را برایش جمع نکنید. با خودتان عهد ببندید مهارت های لازم را به او خواهید آموخت و پس از یادگیری کنار می کشید و او مسئول هر نوع پیامدی مانند گم کردن وسایل و انجام ندادن تکالیفش خواهد بود.
آیا فرزند به سن درک نظم رسیده است؟
آموزش نظم و ترتیب را محدود به سن خاص، یا زمان و مکان مشخصی نکنید. البته در این آموزش دادن، مثل همه آموزش ها ، باید به سطح درک کودک و شرایط خاص او نیز توجه داشته باشید. هنگامی که خانواده یا کودک در شرایط خاصی مثل بیماری، نقل مکان و جدایی از دوستان،وقوع مرگ یا طلاق در خانواده قرار دارد. در اعمال محدودیت، باید گذشت داشته باشید و این گذشت، تا زمانی که موقعیت و شرایط خاص وجود دارد، ادامه می یابد.
علاوه براین به یاد داشته باشید شلختگی و نداشتن نظم و ترتیب، جز لاینفک برخی دوره های رشدی کودک است. زمانی که کودک هنوز باور ، منطق و چارچوبی از قواعد و قوانین را درک نکرده ، مفهوم و جایگاه آن را نمی داند و پیروی از قوانین برایش دشوار است.
آیا فرزندتان اهمیت نظم و ترتیب را می داند؟
درست است شما به نظم و ترتیب خیلی اهمیت می دهید، این سوال را همواره از خود بپرسید آیا فرزندتان هم از این اهمیت با خبر است؟ و آیا فواید ان را درک کرده است؟ سعی کنید همزمان با تاکیدی که روی نظم دارید، این طرز فکر را هم در خانه القا کنید که تمیز بودن خانه، احساس بسیار خوبی به انسان می دهد. اگر در آغاز آموزش، کودک از جمع کردن وسایلش خودداری کرد، خودتان آنها را جمع کنید و بگویید «به نظرت این طوری بهتر نیست؟ وقتی همه چیز مرتب و سرجای خودش است ادم احساس بهتری دارد.» گفتار شما در وجود کودک تاثیر می گذارد و به تدریج او را به این باور می رساند که منظم بودن مساوی است با داشتن احساس خوب.
قانون بگذارید و آنها را واضح بگویید.
وقتی برنامه ای مشخص و روالی معین را در زندگی روزمره خانواده جاری کنید، نظم و ترتیب، در نهایت آرامش در خانه حکم فرما، و در وقت نیز صرفه جویی می شود. به عنوان مثال می توانید این عادت را در خانه به وجود بیاورید که پیش از انجام هر نوع بازی جدید، باید وسایل بازی قبلی جمع شوند. ابتدا شاید کودکان در برابر این قانون جدید واکنش منفی نشان دهند، اما پس از مدتی متوجه می شوند با همکاری شریع تر می توانند بازی کنند. برای رسیدن به این هدف، باید به کودک خود گوشزد کنید تا زمانی که همه وسایل سرجای خود قرار نگیرند، از بازی خبری نیست. این کار به مرور می تواند یک عادت خوب تبدیل شود.
از قوانین پیروی کنید
مهم تر از تعیین قوانین برای کودکان، رعایت و پیروی از ان است، اگر قاعده ای را تعیین کردید و بعد به دلیل جر و بحث، یا مقاومت کودک آن را تغییر دادید، یا خودتان آن را رعایت نکردید ، توقع نداشته باشید فرزندتان شما و قوانین شما را جدی بگیرند. قواعد و قوانین ، در حقیقت، همان توقعات و انتظارهای شما از کودک تان هستند؛ پس فرزندتان باید از آن اطلاع کامل داشته باشد و جدیت شما را هم در پیاده سازی و پیگیری آنها ببیند، تا بتواند توقع شما را برآورده کند.
پیامدهای کار کودک را به او به نشان دهید
کودک باید بداند اگر او کاری را که شما خواسته اید، انجام ندهد، جای بحث ندارد. شما آن را به جای او انجام نخواهید داد و او بلافاصله پیامدهای کارش را می بیند. این پیامدها می توان از محرومیت موقت تا مجبور کردن او به انجام کارها، یا حتی عواقب طبیعی بی نظمی مثل ناتوانی در پیدا کردن وسایل باشد.
جای مشخصی برای همه چیز تعیین کنید
به او کمک کنید وسایلش را به گونه ای نظم دهد که پیدا کردن آنها آسان باشد. به او بگویید همان گونه که او خانه ای برای زندگی کردن دارد، همه اشیا و لوازمش هم به خانه احتیاج دارند. مکان های جداگانه ای را برای اسباب بازی ها، لوازم ورزشی، لوازم هنری و ... کودک تعیین کنید. این محل ها می توانند متناسب با اندازه و تعداد قطعات وسایل، شامل کمد، کابینت، تاقچه، سطل پلاستیکی ، یا حتی جعبه های کفش باشند. البته مهم است این محل ها به گونه ای انتخاب شوند که در دسترس فرزندتان باشد؛ تا برای رعایت نظم، به رنج و سختی نیفتد. همچنین می توانید به محل نگهداری وسایل برچسب نیز بزنید، به این ترتیب کودک تان یکی از فواید حروف الفبا را نیز خواهد آموخت!
لوازم اضافه را کاهش دهید
یک اصل را فراموش نکنید و آن این که لوازم غیرضروری کمتر نظم می گیرند. پس از این که با همکاری فرزندتان به همه کشوها و اسباب بازی ها نظم دادید، آنهایی را که به درد نمی خورند یا مورد استفاده قرار نمی گیرند، جدا و این کار را هر شش تا هشت هفته یکبار تکرار کنید، علاوه بر این می توانید برای حفظ نظم، از روش «جایگزینی» استفاده کنید. در این روش با توجه به این که فرزند شما در یک زمان نمی تواند با همه اسباب بازی هایش بازی کند، نصف یا بخشی از آنها را جمع کنید و از هر کدام که خسته شده، اسباب بازی دیگری جایگزین کنید. نکته کلیدی در این روش تاکید بر این موضوع است که اسباب بازی های قبلی باید کاملا جمع شوند، تا جدیدها جایگزین شوند.
آماده باشید گاهی به کودک کمک کنید.
تعیین مسئولیت های هر فرد در خانواده، و مقید بودن به آنها، روش بسیار مفید و موثری برای آموزش نظم و مسئولیت پذیری به کودکان است. اما حتی مرتب کردن کودکان نیز گاهی در انجام کارهای شان احتیاج به کمک دارند. در این مواقع کمک کردن، اگر گاه گاهی و کنترل شده باشد، می تواند از مزیت هایی به همراه داشته باشد. هنگامی که کودکان از ما در خواست کمک می کنند و ما با آغوش باز آن را می پذیریم و به او کمک می کنیم، کودک درس های مفیدی می آموزد: کودک یاد می گیرد با لبخند به دیگران کمک کند؛ متوجه می شود کمک خواستن از دیگران اشکالی ندارد؛ و در ضمن یاد می گیرد بدون انتظار به دیگران کمک کند. البته گاهی نیز می توانید قضیه را برعکس کنید و از کودک خود برای انجام کارها کمک بگیرید.

سمیه عزیز، کارشناس ارشد روان شناسی