به احتمال زیاد، شما نیز این روزها در معرض تبلیغات کالاها و یا اسباب بازی هایی قرار گرفته اید که ادعا می کنند اگر والدین آنها را به کار گیرند، فرزندشان باهوش تر شده و یا استعدادهای او شکوفا می شود. در پشت تمامی این چنین تبلیغاتی و البته بسیاری از توصیه های فرزندپروری تفکری مشخص نهفته است ؛ تفکری که ادعا می یکند کودکان در زمان تولد چون لوحی سفید هستند که می توان برانها هر چیزی حک کرد و کودک را به هر سمتی خواست سوق داد.
این تفکر این روزها مخالفین خاص خود را بین روان شناسان دارد؛ روان شناسانی که معتقدند کودکان با استعدادهایی ذاتی و توانایی های مشخص به دنیا می آیند و دست والدین در زمینه فرزندپروری چندان نیز باز نیست.
استیون پینکر یکی از این روان شناسان است که قصد داریم با زندگی او و البته بخشی از دیدگاه های او آشنا شویم.

استیون پینکر در 1954 در کبک کانادا متولد شد . پدرش وکیل بود. مادرش ابتدا خانه دار بود، اما بعد از مدتی در دبیرستان به عنوان مشاور مشغول به کار شد. او یک برادر و یک خواهر دارد خواهر او نیز روان شناس است که البته کتاب نیز نوشته است. استیون کارشناسی خود را در روان شناسی دانشگاه مک گیل در کانادا گرفت ، اما برای ادامه تحصیل وارد دانشگاه هاروارد آمریکا شد و در 1979 دکتری خود را در روان شناسی تجربی دریافت کرد. بعد از آن او تا به امروز با بهترین دانشگاه های امریکا یعنی MIT، هاردوارد و استنفورد همکاری داشته است. کارهای ابتدایی او پیرامون شناخت دیداری بوده است؛ توانایی شناسایی چهره افراد و وسایل مختلف. اما بعد از مدتی تمرکز خود را بیشتر بر زبان شناسی گذاشت. البته کارهای او محدود به این حوزه نیست. او سه کتاب معروف دارد که به خاطر انها جوایز متعددی نیز تا به امروز گرفته است؛ «غریزه زبان»، «مغز چگونه کار می کند؟» و «لوح سفید؛ انکاری مدرن در رابطه با انسان.»

دقت بالا در زبان شناسی
پینکر معتقد است زبان در زندگی بشر نه نوآوری در فرهنگ، بلکه نتیجه تطبیق زیستی و به دلیل نیازی که در طول تکامل بشر برای آن احساس شده، ایجاد شده است. در واقع پینکر از جمله روان شناسانی است که برای تکامل زیستی بشر اهمیت قائل بوده و به صورت ویژه این دیدگاه را در زمینه رشد زبان تئوریزه نموده و به شکل نظریه مطرح کرده است.
شاید بیش از نتایج کارهای پینکر در حوزه رشد زبان در بشر و یا یادگیری زبان در کودکان و به کارگیری ان در بزرگسالان، نحوه کار او در این حوزه بتواند برای بسیاری از ما آموزنده باشد. او دستور زبان (انگلیسی) را با دقت مورد مطالعه قرار داده و با ریز بینی توانسته نشان دهد که در استفاده از این دستور زبان چه نکات باریک تر از مویی وجود دارد. برای نمونه یکی از موضوعاتی که او در رابطه با دستور زبان بر روی آن کار کرده ، چگونگی به کارگیری افعال با قاعده و بی قاعده در زبان انگلیسی است . همان طور که شما نیز می دانید ، در زبان انگلیسی برخی افعال براساس قاعده ای مشخص تبدیل به فعل دز زمان گذشته می شوند اما برخی از قاعده خاصی پیروی نمی کنند. در نتیجه به کارگیری فعل در زمان گذشته می تواند دو فرایند مختلف طی کند. زمانی که فرد تشخیص میدهد فعل از افعال با قاعده است، لازم است قانون را به یاد آورده و سپس فعل را به فعلی در زمان گذشته تبدیل کند و زمانی که تشخیص می دهد فعل از افعال بی قاعده است، لازم است فعل در زمان گذشته را به صورت تک کلمه به یاد آورد.

از شناخت زبان تا شناخت مغز
شاید با خود تصور کنید که دانستن چنین مسائلی چه اهمیتی برای دانش روان شناسی دارد. بد نیست به این نکته توجه داشته باشید که به نظر بیشتر متخصصان ، یکی از راه های رسیدن به دیدگاهی جامع در رابطه با هر موضوعی ، رسیدن از جرء به کل است . اینکه بتوانیم اول جزئیات امری را به صورت دقیق مشخص کرده و سپس به دنبال ایجاد نظامی منسجم بر مبنای یافته های جزئی باشیم. کارهای پینکر از این دیدگاه بسیار قابل اعتناست، چرا که جزئیات خوبی را در اختیار می گذارد. البته اگر شما از علاقه مندان به نظریات روان شناسی هستید، بد نیست بدانید که بخشی از دیدگاه های پینکر شباهت هایی با دیدگاه چامسکی دارد.
البته نکته دیگری که در چنین مطالعات جزئی وجود دارد، کاربرد آنها در شناخت کارکرد مغز است. کاری که پینکر نیز انجام داده و کتاب «مغز چگونه کار می کند؟» خود را با کمک تجربیات خود در شناخت زبان نوشته است. او معتقد است کارکرد مغز را ما نه با مطالعه کارکرد عالی مغز در فردی چون انیشتین ، که با مطالعه کارکرد مغز در زندگی روزمره و برای نمونه زمانی که در یخچال را باز می کنیم و اتفاقی که می افتد، می توانیم دریابیم.

افسانه لوح سفید
اما شاید یکی دیگر از جنجالی ترین بخش های نظریات پینکر مربوط به موضوع تربیت باشد . او از جمله روان شناسانی است که اعتقاد دارد این باور کودک در زمان تولد مانند لوح سفید است، افسانه ای بیش نیست. البته او برای نشان دادن این مسئله که افراد با قابلیت های گوناگونی متولد شده و مانند هم نیستند به پژوهش های متعددی اشاره دارد. در زندگی روزمره اما این تفاوت را بهتر از هر کسی والدینی متوجه می شوند که بیش از یک فرزند دارند، انها به خوبی می بینند که از همان زمان تولد، بچه ها مانند هم نیستند و هر کدام با خلق و خویی متفاوت و استعدادهایی ویژه به دنیا می ایند.
اما اینکه کودکان مانند لوح سفید نیستند، سخنی نیست که پینکر برای اولین بار مطرح کرده باشد. این مسئله قدمتی طولانی دارد . وی در کنار طرح این نکته، به موضوع جالب دیگری نیز می پردازد و آن دلایل متفاوت جامعه اعم از افراد عادی و متخصص در مقابل این دیدگاه است. پینکر در کتاب «لوح سفید، انکاری مدرن در رابطه با طبیعت انسان» به دلایل احساسی ، اخلاقی و البته سیاسی انکار این دیدگاه می پردازد و برای نمونه ، اشاره می کند که باور به تفاوت انسان ها اگر به درستی مورد توجه قرار نگیرد ، می تواند منشا سوء استفاده های زیادی در عالم سیاست و سرآغازی بر تبعیض مدرن باشد و یا در حوزه فرزندپروری ، یکی از علل مقاومت در برابر این دیدگاه تجارتی است که پیرامون فرزندپروری این روزها شکل گرفته است. مسئله ای که در آغاز همین مقاله نیز به ان اشاره کردیم.
ذکر این نکته ضروری است که هر چند پینکر به نقش ژن ها باورد دارد، اما در عین حال اصل تاثیر محیط را نیز انکار نمی کند و می گوید در تربیت نباید نقش فرهنگ را کتمان کرد. البته منظور او از فرهنگ، مفهومی گسترده و شامل فرهنگ کشور، فرهنگ هم سن و سال ها و هم البته نقشی است که والدین در حوزه تربیت برعهده دارند.

تمایل به دیدگاه های تکاملی
پینکر از جمله روان شناسان علاقمند به موضوعات تکاملی است. او به دنبال توضیح مسائل دنیای روانی از دیدی تکاملی است. او در این زمینه نلاش دارد تا هیجانات و حتی مسائل اخلاقی را در حوزه روان شناسی تکاملی تبیین کند. او می گوید که غیبت کردن و پشت سر دیگران صحبت کردن به این دلیل بین افراد شایع است که از نظر تکاملی بشر نیاز داشته تا بداند که دیگران در حال انجام چه کاری هستند. این مسئله در گذشته های دور به بشر اجازه می داد تا بتواند از خطرهای احتمالی آگاه شده و برای آنها برنامه داشته باشد. البته اگر مطالعه کاملی در مباحث پینکر داشته باشید متوجه خواهید شد که او در پی کمرنگ ساختن مسئولیت اخلاقی نیست.

نرگس عزیزی، کارشناس ارشد مشاوره