آرامیس مشاور




من حق دارم به دیگران بگویم با من چگونه رفتار کنند!

چگونه می توانیم همزمان با احترام قائل شدن به حقوق دیگران، از حقوق خود نیز دفاع کنیم؟
آیا شما تحت هر شرایطی طبق میل دیگران رفتار کرده و سعی می کنید رضایت آنها را جلب شود؟ یا نظر خود را با صراحت بیان می کنید؟ البته صرف نظر از ماهیت پاسخی که در این شرایط می دهید، نحوه پاسخ دادن شما نیز از اهمیت بالایی برخوردار است. ممکن است پاسخ منفی خود را اعلام کنید ، ولی اینکه با پرخاشگری و عصبانیت این کار را انجام دهید ، یا با آرامش و بدون دلخوری ، در کیفیت روابط شما با اطرافیانتان تاثیر فراوانی دارد. رابطه می تواند شما را به موفقیت و خوشبختی برساند که در آن، هم خواسته های شما تامین شود و هم رضایت دیگران را به همراه داشته باشد. چنین رابطه ای به مهارتی به نام «جرأت وزی» نیاز دارد که رابطه تنگاتنگی نیز با اعتمادبنفس و عزت نفس افراد دارد . حال بهتر است ببینیم این مهارت چیست و چه سودمندی هایی دارد.

جرأت ورزی چیست؟
جرأت ورزی یا همان قاطعیت، که گاه با عنوان مهارت «نه گفتن» از آن یاد می شود ، توانایی ابراز خود و احقاق حقوق خود ، بدون تجاوز به حقوق دیگران است، جرأت مندی امکان دستیابی به روابط صادقانه را افزایش می دهند و به شما کمک می کند تا بیان افکار و احساسات خویش به شیوه مستقیم و مناسب، درباره خودتان احساس بهتری داشته و برموقعیت های روزمره، تسلط بیشتری پیدا کنید. به طور کلی می توان گفت رفتار جرأت مندانه شامل: بیان جرأت مندانه احساسات مثبت و منفی؛ رد جرأت مندانه خواسته های نابجای دیگران و مقاومت در برابر آنها ؛ و ابراز درخواست های جرأت مندانه از دیگران می باشد. داشتن این مهارت همچنین در برخورد مناسب با مخالفت دیگران، جلوگیری از اعتراض های پرخاشگرانه نابه جا، بیان تقاضای معقول از دیگران، و اعلام موضع خود در تصمیم گیری های جمعی (حتی اگر تنها مخالف جمع باشید) مفید است.

آیا جرأت ورزی همان پرخاشگری است؟
توجه داشته باشید که جرأت ورزی و پرخاشگری از یکدیگر متمایزند. پرخاشگر بودن به معنی دفاع از حقوق خود به شیوه ای خصمانه است. در این حالت فرد سعی می کند نیازها و خواسته های خود را از طریق غلبه بر دیگران ، توهین و تحقیر آنها برآورده کند؛ و برای حقوق و خواسته دیگران اهمیتی قائل نیست. به طور کلی می توان افراد را از نظر ابراز حق خود در روابط اجتماعی ، به چهار دسته زیر تقسیم کرد:
1- منفعل: کلمه صریح تر برای این افراد، «بی جرأت» است . معمولاً این افراد در ظاهر، افرادی فروتن، صبور، از خود گذشته و مهربان به نظر می رسند؛ اما واقعیت این است که آنها به خاطر اینکه به دیگران اجازه می دهند حقوق و احساساتشان را نادیده بگیرند، همیشه در درون خود ناراحت اند و با خودشان کلنجار می روند.
2- پرخاشگر: این افراد جرأت مندی را با خشونت اشتباه گرفته اند. همان طور که اشاره شد ، انها حقوق خود را به قیمت نادیده گرفتن حقوق دیگران به دست می آورند.
3- پرخاشگر منفعل: این افراد به دلایل مختلف ممکن است احساس خشم یا دشمنی نسبت به دیگران را تجربه کنند، اما نه توانایی بیان آن را دارند و نه می توانند این احساس ها را تحمل کنند، بنابراین این خشم و ناراحتی خود را به گونه ای دیگر ابراز می کنند.
4- جرأت ورز: این افراد افکار و احساسات خودشان را، با صراحت بیان می کنند. آنها در عین حال افرادی مورد اعتماد، پذیرا و شنونده هستند و اگر با شما مخالف باشند، بدون اینکه بی احترامی کنند، نظر خود را بیان می کنند.

جرأت ورزی به چه دردی می خورد؟
جرأت مندی مزایای زیر را به همراه دارد:
از مهمترین مزایای جرأت مندی، احساس مثبتی است که فرد درباره خود دارد. افراد جرأت مند در مقایسه با افراد سازشکار و پرخاشگر درباره خود احساس بهتری دارند. آنها افراد جرأتمند از احساس «عزت نفس» بالاتری برخوردارند و خود را شریف و عزیز می بینند.
مردم ،افراد جرأت مند را صریح و صادق می دانند و معتقدند چنین افرادی اهل چاپلوسی ، تملق و نفاق نیستند. بنابراین بیشتر به چنین افرادی اعتماد می کنند.

نداشتن جرأت چه پیامدهای منفی دارند؟
جرأت مند نبودن می تواند مشکلات زیر را به وجود آورد:
ناکامی: فرد بی جرأت در بسیاری از موقعیت ها ناکام شده و به خواسته خود نمی رسد؛
انفجار خشم؛ وقتی خواسته شخص به درستی و یا اصلاً بیان نشود، دلخوری و ناراحتی با خود به همراه دارد. این ناراحتی اگر به شیوه مناسبی بیان نشود، روی هم انباشته شده و ممکن است به شکل نامناسب و پرخاشگرانه ابراز شود
ضعف در روابط بین فردی و ناتوانی در بیان احساسات مثبت و منفی ، که باعث می شود فرد مقابل از احساسات و خواسته های فرد ناآگاه باشد و نتواند اقدامی در جهت تامین آنها انجام دهد

برای تقویت جرأت ورزی چه کاری می توان کرد؟
برای ورود به دنیای آدم های جرأت ورز باید قدم های زیر را بردارید:
قدم اول: پیش از اعلام نظر، موضع خود را مشخص کنید؛ پیش از اینکه نظر خود را اعلام کنید ، از پاسخ خود مطمئن شوید؛ به این معنی که مشخص کنید پاسخ شما «بله» است یا «خیر» . اگر هنوز از پاسخ خود مطمئن نیستید ، بگویید که برای پاسخ دادن به کمی وقت نیاز دارید
قدم دوم: نظر خود را همدلانه ، مستقل و قاطع بیان کنید.
سعی کنید نظر خود را با رعایت موارد زیر اعلام کنید.
1. همدلی : اگر نیازهای دیگران را درک کنید و بپذیرید ، آنها بیشتر مایل به پذیرفتن خواسته ها و امیال شما خواهند بود. البته این بدان معنی نیست که هر چه دیگران می خواهند قبول کنید، بلکه می توانید با خواسته های آنها مخالفت نیز بکنید. اما بیان اینکه احساس آنها را درک می کنید و انها را هم محترم می شمارید؛ دلخوری ها و ناراحتی ها را به حداقل می رساند. برای نمونه اگر دوستی از شما تقاضا کرده ماشین تان را به او قرض بدهید و این کار برای شما مشکل است ، می توانید صحبت خود را با این جمله آغاز کنید : «من می دانم شما ماشین من را لازم داری.»
2. دلیل مستدل: پس از ابراز همدلی، لازم است دلیل یا دلایل تصمیم خودتان را اعلام کنید. این دلایل باید تا حد ممکن منطقی، کوتاه ، واضح و روشن باشد. یادتان باشد آوردن دلیل اضافی به زیان خودتان تمام می شود. در مثال بالا می توانید در ادامه بگویید: «اما تصمیم گرفتم ماشینم را به کسی قرض ندهم/یا/ در ایام تعطیلات ماشینم را نیاز دارم.»
3. اعلام قاطعانه: خیلی از افراد به این بخش نمی رسند و با بیان دلیل خود متوقف می شوند. اما لازم است تصمیم خودتان را بدون تعارف اعلام کنید. می توانید سخن خود را این طور تمام کنید:«بنابراین ماشینم را به شما نمی دهم.»
قدم سوم: برای اعلام نظر در شرایط خاص آماده باشید؛ این مرحله به مواقعی مربوط می شود که با استفاده از مراحل بالا نتوانسته اید نظر خود را به طور کامل برای فرد مقابل مشخص کنید، یا به عبارت بهتر، فرد مقابل شما خیلی سمج است در این صورت می توانید از تکنیک های زیر استفاده کنید:
• سی دی خش دار : در این تکنیک که به ان «صفحه خط افتاده» هم می گویند دقیقاً مثل یک سی دی اسیب دیده مرتب یک جمله را بی کم و کاست تکرار کنید . البته در هنگام استفاده از این روش، زبان بدن شما نیز باید قاطعانه و بدون تغییر باشد.
• عوض کردن موضوع صحبت: اگر با چند بار اعلام نظر همدلانه، مستدل و قاطع، نتیجه نگرفتید؛ سعی کنید موضوع صحبت را عوض کنید . مثلا بپرسید: «فردا امتحان داریم؟» یا «راستی فیلم دیشب را دیدی؟»
• دادن پیشنهادی بهتر: گاه می توانید با توجه به موقعیت و روحیه فرد مقابل تان؛ پیشنهاد دیگری مطرح کنید که هم مطابق میل شما باشد و هم رضایت فرد مقابل تان را تامین کند. این کار می تواند از دلخوری ها و ناراحتی ها هم بکاهد. برای نمونه اگر دوستی شما را به مهمانی شبانه دعوت کرده و نمی خواهید جواب مثبت بدهید، می توانید بگویید:« حاضرم با شما به تئاتر، سینما و یا منزل شما بیایم ولی به میهمانی شبانه نمی آیم؟»
نکات پایانی
با اینکه رفتار جرآت مندانه معمولاً نتایج مثبتی در پی دارد، اما برخی در برابر آن واکنش منفی نشان می دهند؛ بنابراین در هر موقعیتی ، پیش از تصمیم به انجام یک رفتار جرأت مندانه ، پیامدهای آن را در نظر بگیرید.
توجه داشته باشید که دیگران نیز حق دارند جرأت مندانه با خواسته های شما مخالفت کنند و احساسات و عقاید خود را آشکار به زبان اورند.

سمیه عزیزی، دانشجوی دکترای روان شناسی