غذاهایی که روان شما می پسندد
تا به حال به این موضوع فکر کرده اید که در شبانه روز چقدر وقتتان صرف خوردن و آشامیدن یا فکر کردن به این دو موضوع می شود؟ سعی کنید یک روز، زمانی را که صرف آماده کردن یا خوردن غذا می کنید و همچنین زمانی را که در مورد نوشیدنی ها و خوردنی ها فکر می کنید ثبت کنید. احتمالا این زمان بسیار بیشتر از زمانی خواهد بود که صرف کارهای دیگر می کنید. وقت زیادی از زندگی تمامی موجودات صرف به دست آوردن و مصرف غذا و مایعات می شود. اما آنچه بیش از این موضوع باور نکردنی به نظر می رسد این است که چگونه آنچه می خوریم و می نوشیم بر رفتارمان تاثیر می گذارد؟
زمانی که کسی برای مدتی طولانی چیزی نمی خورد و نمی آشامد، همه رفتارهایش متوقف می شود و می میرد. اما چه موقعیت هایی است که در آنها برخی غذاها و نوشیدنی ها مصرف می شوند؟ آیا در چنین موقعیت هایی آنچه مصرف می شود بر رفتار فرد تاثیر خواهد گذاشت؟ این تاثیرات از چه نوعی است؟ یک ضرب المثل فرانسوی می گوید: «خوردن می تواند باعث آسان تر زندگی کردن انسان ها شود.» آیا این نظر درست است؟
این واقعیت را در نظر بگیرید که در دوره جنینی و نوزادی هر بخش از بدنمان با چند نوع ماده غذایی که خودمان یا مادرمان مصرف می کند رشد می کند. همانند دیگر پستانداران، مواد غذایی از طریق بندناف یا از طریق به دهان گذاشتن به ما می رسد.
اگر هر عضوی در بدن مان به دنبال مصرف غذا رشد می کند و اگر هر رفتار به دنبال کارکرد بدن مان صورت می گیرد پس می توان گفت رفتارهای مان از آنچه می خوریم و می آشامیم تاثیر می پذیرد. برخی بر این باورند که بخشی از آگاهی ما از اینکه چه می خوریم یا می نوشیم می تواند بر رفتار ما تاثیر بگذارد. همچنین، غذاها و نوشیدنی ها می توانند از بیماری جلوگیری کنند و سطح سلامتی فرد را ارتقاء دهند.
در اکثر فرهنگ ها از این نوع غذاها که به آنها «غذاهای کارکردی» گفته می شود استفاده می شود. برای مثال یک باور قدیمی چینی این است که دیابت با تخم مرغابی آب پز و چای سبز درمان می شود. غذاهای کارکردی بخش مهمی از صنعت غذای امروز دنیاست. اما این بدان معنا نیست که صرف اینکه غذایی طبیعی باشد ضرورتا خوب است. در حقیقت اگر چه بسیاری از غذاها در محیط های طبیعی مان می توانند نشانه های بیماری را بهبود بخشند، این محیط ها بسیاری از مواد سمی را نیز در بر می گیرند که می توانند موجب رفتارهای ناهنجار شوند. در ادامه به تاثیر مواد غذایی بر روان، ترجیح غذاها و مزه ها و تاثیر آشنا بدن با غذاها خواهیم پرداخت.
تاثیر مواد غذایی بر روان
بیشتر ما می دانیم که کمبود مواد غذایی یا زیادی نامتعارف ان می تواند منجر به مشکلات جسمی و روانی شود. اما نمی دانیم که این مشکلات از چه نوعی هستند و چه رابطه ای بین این مشکلات و موادغذایی وجود دارد. در ذیل به برخی از این مشکلات که در تحقیقات مختلف به دست آمده اند اشاره می کنیم. اجازه دهید با سوء تغذیه در دوره نوزادی شروع کنیم . سوء تغذیه در دوره نوزادی می تواند با ناهنجاری هایی که در ساختمان مغز ایجاد می کند مانع رشد شناختی نوزاد شود. همچنین چندین تحقیق نشان داده است که خوردن یک وعده غذایی یا نوشیدن آب می تواند فعالیت، خلق و عملکرد فرد و سرعت فکر کردن تاثیر بگذارد. گاه خوردن یک غذای خاص یک جنبه از رفتار را افزایش می دهد و گاه باعث کاهش آن می شود. این موضوع به زمانی از روز که آن غذا خورده می شود و محتوای آن غذا بستگی دارد. برای مثال یک غذا با کربوهیدرات بالا ماده تریپتوفان را افزایش می دهد و در نتیجه سروتونین نیز بالا می رود. این افزایش می تواند باعث احساس خستگی بیشتر در فرد شود و گذر زمان به نظر کندتر برسد.
در آزمایشی که به همت چند تن از روان شناسان آمریکایی به سرپرستی بونی اسپرینگ انجام شد زنان بعد از وعده غذایی ای که شامل میزان زیادی پروتئین بود، این احساس را نداشتند. همچنین اسپرینگ و همکارانش دریافتند که خستگی بعد از مصرف غذا با کربوهیدرات بالا و سطح قندخون مرتبط نیست. در عوض شروع خستگی با افزایش تریپتوقان در خون همزمان است.
غذاهایی که ترجیح می دهیم
• زمانی که جوان بودم همیشه شیر می نوشیدم . اما الان به سختی می توانم شیر بخورم. چرا ذائقه ام تغییر کرده؟
• چرا همسرم نمی تواند غذاهای شور نخورد. حتی موقعی که می داند برای او بد است؟
• تا پنج سال پیش خیلی غذا می خوردم . اما الان نمی توانم زیاد بخورم. چرا اینطور شده ام.
• پسر من به هیچ عنوان سبزی نمی خورد. در حالی که به بقیه اعضای خانواده سبزی مصرف می کنند. جملات بالا برایتان آشنا نیست؟ به نظر می رسد که هر فردی به علتی غذایی را ترجیح می دهد یا از غذایی بیزار است. ابتدا ببینیم که چرا برخی افراد غذاهای شور را ترجیح می دهند و برخی دیگر شیرین و بعد به ترجیح مزه های دیگر نیز خواهیم پرداخت.
1- شور و شیرین
ترجیح غذاهای شیرین بسیار بیشتر از مزه هی دیگر است. این ترجیح فارغ از جنسیت، نژاد و ملیت است. علاوه بر انسان ها، بیشتر موجودات دنبال طعم شیرین هستند. غذاها و نوشیدنی های شیرین، باعث ذخیره قند و در نتیجه ایجاد کالری می شوند. کالری انرژی بدن را تامین می کند و وجودش برای بدن ضروری است. معمولا در محیط های طبیعی، برای بیشتر موجودات، از جمله انسان ها، کالری های گوارا به میزان کافی موجود نیست. در نتیجه، ذخیره کردن منبع کالری ها برای بقای موجودات ضروری است. یک مثال از چنین منبعی میوه رسیده و آبدار است که تامین کننده قند، ویتامین ها و مواد معدنی لازم برای بدن است. اجداد ما نیز مزه شیرین را ترجیح می دادند.
مطمئنا برخی تجارب نیز می توانند در میزان ترجیح غذاها و نوشیدنی های شیرین تاثیر بگذارند. یکی از دلایل ترجیح مزه شیرین، ترجیح دیگران است. به علاوه ما می دانیم که نوزادان به غذاهایی بیشتر تمایل نشان می دهند که پاداش دهنده باشد یا از طریق ان بتوانند توجه بزرگ ترها را جلب کنند.این دو دلیل می تواند بخشی از علل ترجیح مزه شیرین باشد. چند بار از پدر یا مادر شنیده اید که این جمله را به کودک خردسالش می گوید: « اگر خوب باشی، بهت یک شکلات می دهم؟» همان گونه که می دانید، در کشورهای توسعه یافته میزان مصرف قند بالاست .به نظر می رسد که این نکته مثال روشنی از تاثیرات محیط بر ترجیح برای مزه شیرین است.
تحقیقات نشان داده است که بزرگ ترین تاثیر تجربه برای ترجیح مزه شیرین، خود مزه نیست. بلکه غذاهای خاصی است که ما ترجیح می دهیم شیرین باشند. ما به یک لایه شکر افزوده شده به کباب یا تخم مرغ علاقه ای نداریم، اما اغلب بستنی با کیک را بیشتر از تخم مرغ دوست داریم. البته تجربیات آشپزی ما که با کشورهای دیگر متفاوت است، تعیین می کند چه غذاهایی شیرین باشند. برای مثال در ایالات متحده شکلات معمولا شیرین است. اما در مناطق سنت مکزیک این گونه نیست . به عبارت دیگر ، ترجیح دادن غذاهای معمولا شیرین باعث میل ما به مزه شیرین می شود. ترجیح دادن غذاهای شور نز بسیار شبیه غذاهای شیرین است. به جز کودکان تازه متولد شده بقیه افراد و بیشتر موجودات نمک را دوست دارند به نظر نمی رسد نوزادان تازه متولد شده بتوانند متوجه مزه شوند. احتمالا به این دلیل که ساز و کار چشایی شان برای نمک هنوز ایجاد نشده است.
هر چند بعد از چهارماهگی، موضع بسیار متفاوت می شود و این نوزادان نیز شبیه انسان های سنین بالاتر و دیگر موجودات، مزه نمک را به خوبی توجه می شوند. اما علت این گرایش فطری چیست؟ همانند کالری ها، نمک نیز برای کارکرد درست بدن انسان و دیگر موجودات ضروری است. بسیاری از کارکردهای بدن به وجود نمک بستگی دارد . برای مثال تجمع نمک در خون باید در یک سطح خاص حفظ شود، هر چند مقدار کمی از نمک از طریق تعریق و ادرار دفع می شود. اگر کسی خوردن نمک را متوقف کند لاجرم بدن آب را دفع خواهد کرد تا میزان نمک در خون در یک سطح خاص حفظ شود و در نتیجه شخص به دلیل از دست دادن آب بدن می میرد.
2. ترجیح غذاهای متفاوت
اما همانطور که همه به خوبی می دانیم، غذاهایی هستند که مزه شان شور یا شیرین نیست و بنابراین نمی توان تبیین های بالا را برای آنها ارائه کرد. گستره وسیعی از غذاهایی که انسان ها دوست دارند هیچ علت ژنتیکی یا زیستی ندارند. برای مثال، در کامرون و زئیر، مردم هزاران نوع حشره می خورند. اما در کشور ما و البته بسیاری از کشورهای دیگر، خوردن حشرات نفرت انگیز است. چرا چنین تفاوت بزرگی در ترجیح غذایی ملت ها وجود دارد؟ آیا این تفاوت ها به ما و سایر موجودات کمک می کنند تا زنده بمانیم؟
فرض کنید که شما در یک جنگل بدون هیچ مزایای تمدنی زندگی می کنید و تحت شرایطی هستید که افراد در آنجا رشد کرده اند. به انتخاب های غذایی که دارید فکر کنید. انواع متفاوتی از گیاهان و حیوانات وجود دارند که شما احتمالا آنها را می خورید. کدام یک از آنها را برای خوردن خوب می دانید و کدام یک را مناسب خوردن نمی دانید؟ کدام یک سلامت شما را حفظ خواهد کرد و کدام یک این کار را نخواهد کرد؟ کدام ترکیب غذایی به شما همه مواد مغذی را که لازم دارید خواهد داد؟ اگر شما از آن منطقه جنگلی به منطقه ای با آب و هوایی دیگر بروبد، گزینه غذاهایی که می توایند انتخاب کنید کاملا تغییر خواهد کرد. در محیط جدید تصمیم می گیرید چه غذاهایی بخورید؟
3- خوردنی های آشنا
فرض کنید که شما در یک مهمانی ناهار حضور دارید و میزبانتان به شما یک بشقاب از غذاهایی می دهد که برایتان آشنا نیست. مطمئنا اشتیاق زیادی برای خوردن آن غذا نخواهید داشت. اکراه ما برای خوردن غذای ناآشنا موضوع جدیدی نیست.
در کل انسان همچون موجودات دیگر از چیزهای جدید می ترسد و به همین دلیل غذاها و موقعیت هایی را ترجیح می دهیم که برایمان آشنا هستند. البته برخی افراد بیش از بقیه از غذاهای نا آشنا می ترسند.
اگر ما از غذاهای جدید می ترسیم و غذاهای آشنا را ترجیح می دهیم پس می توان با نشان دادن یک غذای جدید به فردی باعث افزایش تمایل شخص به آن غذا شد.
بسیاری از آزمایش ها این مورد را تایید کرده اند. برای مثال، دکتر پاترشیاپلینر، روان شناس امریکایی، در آزمایشی بر دانشجویان متوجه شد که آشنایی با غذاهای خاص منجر به تمایل بیشتر افراد به آن می شود. در تحقیقی دیگر، دکرلین بیرچ و همکارانش به طور مکرر از کودکان دو تا پنج ساله می خواستند که به چند نوشیدنی نگاه کنند و آنها را بچشند. همه نوشیدنی هایی که آنها مصرف می کردند برایشان تازه بود.تمایل کودکان به نوشیدنی زمانی بسیار بیشتر بود که کودک پیشتر آن را دیده بود.
حال سوال مهم این است که چرا افراد در یک بازه زمانی، برخی از غذاهای تکراری را در برنامه غذایی خود حذف می کنند. پاسخ روانشناسان این است که قرار گرفتن در معرض یک غذا می تواند علت کاهش موقتی و کوتاه مدت میل به آن غذا باشد و همچنین علت افزایش تمایل به آن غذا، برخی آزمایش ها این پدیده را تایید می کنند. در یک آزمایشی که دکتر دیوید استنگ انجام داد زنانی که در این آزمایش شرکت کرده بودند پانزده نوع غذا رامی چشیدند. اما میزان تمایل به هر غذا با تکرار دفعات چشیدن آن غذا کاهش می یافت. ولی بعد از یک هفته که غذاها را نخوردند، دوباره تمایلشان به آن غذا بیشتر شد.
گرایش انسان ها و دیگر موجودات به غذاهای آشنا با اجتناب از غذاهای قبلا مصرف شده همراه است. برای همه چیز خوارانی مثل انسان این تدبیر غذایی بسیار سودمند است. چون استفاده از غذاهای آشنا رسیدن مجموعه ای از مواد مغذی به بدن را تضمین می کند. زمانی که این اتفاق رخ می دهد به نظر می رسد که آشنایی منجر به ایجاد حس نفرت از غذا می شود. در حالی که نخوردن آن غذا پس از مدتی موجب تمایل دوباره به آن می شود.
مهدی ملک محمد – کارشناس ارشد روان شناسی
