مخمورِ مدهوش
امروزه در مباحث علمی و تخصصی کمتر از کلمه ی اعتیاد به الکل استفاده می شود و معمولا"، واژه های وابستگی و سوء مصرف به کار گرفته می شوند.
در هر دو حالت مصرف الکل فرد، به اندازه ای است که او را با مشکلات متعددی رو به رو کرده است، اما تفاوت هایی هم با هم دارند که به آنها اشاره خواهد شد. علاوه بر آن، در مقاله حاظر به اثرات منفی مصرف الکل گذری خواهیم داشت. بنابراین این مقاله ی در پی پاسخگویی به دو سؤال است:
1. منظور از وابستگی به الکل چیست و چه تفاوتی با سوء مصرف الکل دارد؟
2. مصرف الکل چه اثرات جسمی، روانی و اجتماعی دارد؟
منظور از وابستگی، مجموعه ای از علائم و مشکلات رفتاری، شناختی و فیزیولوژیک است که به دنبال مصرف طولانی مدت مواد ایجاد می شوند؛ در این حالت فرد به صورت اجباری به مصرف الکل می پردازد و ناتوان ازقطع مصرف آن است. زمانی گفته می شود فرد به مرحله ی وابستگی به الکل رسیده است که موارد زیر را به مدت دوازده ماه مستمر داشته باشد:
1- تحمل : منظور از تحمل آن است که فرد مجبور به بالا بردن میزان ماده ی مصرفی خود تا دست یافتن به همان اثرات قبلی ماده است. پدیده ی تحمل باعث می شود فرد مرتبا" بر مقدار ماده ی مصرفی خود بیفزاید و به همین دلیل قادر به کنترل مقدار مصرف خود نیست.
2- علائم محرومیت : چنانچه ما ده ی مصرفی یعنی الکل به فرد مصرف کننده نرسد، دچار تغییرات روانی و جسمانی مختلف و نا خوشایندی می شود که به این پدیده محرومیت می گویند.
محرومیت باعث می شود فرد هرچه سریع تر در جست و جوی الکل برآید وآن را مصرف کند تا از علائم و تغییرات ناشی از آن رهایی یابد. علائم ترک مصرف الکل شامل مواردی مانند رعشه، تعریق شدید، لرزش، بی خوابی، تهوع، خطاهای حسی، اضطراب و گاهی تشنج است.
3- مصرف اجباری: یعنی فرد نمی تواند به قطع یا کنترل مصرف الکل مبادرت بورزد و به رغم آگاهی از ابتلا به مشکل جسمانی یا روانی مکرر و اختلال در عملکرد های اجتماعی، شغلی و تحصیلی، همچنان ماده را مصرف می کند.
درسوء مصرف الکل، پدیده های تحمل، محرومیت و مصرف اجباری مواد وجود ندارد، بلکه فرد به دنبال مصرف مواد با مشکلاتی رو به رو می شود.
به این ترتیب سوء مصرف الکل، نوعی از مصرف است که باعث ایجاد عواقب و پیامد های نامطلوب می شود. برای آن که مشخص شود فردی به مرحله ی سوء مصرف الکل رسیده یا نه، لازم است حداقل یکی از موارد زیر را به مدت دوازده ماه مستمر داشته باشد:
1- مصرف مکرر موارد به نوعی که مانع انجام نقش ها و تعهدات شغلی و تحصیلی و خانوادگی فرد شود؛ برای
نمونه به علت مصرف الکل از کلاس درس غیبت کند، یا فعالیت شغلی خود را به درستی انجام یا قادر به رسیدگی به فرزندان خود نباشد.
2- مصرف مکرر الکل در مواردی که امکان خطر جانی وجود دارد؛ مانند وقتی که مصرف کننده تحت تاثیر مصرف الکل به رانندگی خطرناک بپردازد.
3- ایجاد مشکلات مکرر قانونی به دنبال مصرف مواد مانند دستگیری و زندان.
4- با ادامه یافتن مصرف مداوم، مشکلات اجتماعی و ارتباطی تشدید شود؛ مانند مردی که به علت مصرف الکل مرتبا" با همسرش اختلاف دارد اما مصرف را ادامه می دهد.
همانطور که مشاهده می کنید، هنوز در سوء مصرف الکل، وضعیت مصرف در فرد به حالت غیر قابل کنترل نرسیده است و همین موضوع تفکیک کننده ی مرحله سوء مصرف از مرحله ی وابستگی یا همان اعتیاد است.
اثرات منفی مصرف مشروبات الکلی
چگونگی تأثیر ماده از جمله الکل بر فرد، تابع خواص ذاتی ماده ی مصرفی و تعادل آن با فرد و موقعیت فرد مصرف کننده است. در واقع تأثیر الکل بر فرد مصرف کننده، به میزان قابل توجه به مشخصات او بستگی دارد.
این مشخصات عبارت اند از: شرایط جسمی فرد، انتظار فرد از الکل، تجربیات قبلی تأثیر الکل و ماده ی مصرفی همزمان با الکل.
با این حال، مصرف الکل در کوتاه مدت و بلند مدت صرف نظر از تفاوت های فردی، اثرات منفی بسیاری دارد که در زیر به برخی از آنها اشاره شده است:
• الکل می تواند آثار سوء بسیاری برای جسم داشته باشد، به حدی که محققان در مشخص کردن همه ی آثار آن دچار مشکل شده اند.
• به روشنی معلوم است مصرف طولانی الکل می تواند بیماری های متعددی ایجاد کند که برخی از آنها کشنده است. یکی از مشکلاتی که الکل می تواند ایجاد کند، بیماری قلبی است؛ به طوری که مصرف زیاد الکل ضربان قلب را نا منظم و فشار خون و نبض را برهم می زند.
• تحقیقی در این زمینه نشان می دهد مصرف الکل می تواند فشار خون را در حد بیماری افزایش دهد. زیاده روی در مصرف الکل، می تواند به عضلات قلب نیز صدمه وارد کند و حتی می تواند قلب را از کار بیندازد؛ زنان در این زمینه صدمه پذیرتر هستند.
• همچنین الکل به تنهایی نمی تواند سرطان ایجاد کند، اما می تواند اثر عوامل دیگری را که سرطان زا هستند، افزایش دهد و در ایجاد سرطان های متفاوتی از جمله: ریه، مری، معده، لوزالمعده و ... کمک کند.
• حتی مصرف بسیار اندک الکل توسط زنان، می تواند احتمال گرفتاری آنان به سرطان سینه را تا 30 درصد افزایش دهد.
• از دیگر بیماری هایی که الکل می تواند ایجاد کند، ناراحتی مرتبط با کبد است. 10 تا 35 درصد از مصرف کنند گان سنگین الکل، به هپاتیت الکلی مبتلا می شوند و 10 تا 20 درصد دچار بیماری کبدی دیگر خواهند شد؛ زیرا در کبد به ماده ای بسیار مضر تبدیل می شود که می تواند صدمات اساسی به کبد وارد سازد. الکل آثار خطرناکی نیز برای بارداری و رشد کودک دارد، حتی مصرف الکل آثار مخربی بر رشد جنین دارد. از جمله این آثار می توان به کم وزنی نوزاد و سقط جنین اشاره کرد. مصرف زیاد الکل نیز می تواند منجربه به نقص جسمی یا روانی نوزاد شود.
• بیماری های روانی و عصبی از دیگر آثار مصرف الکل است، زیرا الکل آثار گسترده ای بر مغز می گذارد. تحقیق گسترده در این زمینه نشان می دهد که الکل آثار مثبتی بر توانایی تفکر و استدلال فرد ندارد و مصرف اعتیاد گونه ی الکل، می تواند رفته رفته منجر به افسردگی و گیجی شود. در موارد مزمن بخش خاکستری مغز آسیب می بیند که احتمالا" منجر به اختلالات مغزی می شود.
از دیگر اثرات مغزی الکل می توان به بروز سردرد های عصبی و بی خوابی اشاره کرد.
الهام آزاد نام، کارشناس ارشد روانشناسی
گرداوری: مرکز مشاوره روانشناسی آرامیس
