پذیرش، انعطاف، ارتقا
اختلافات فکری و عقیدتی، از واقعیت های زندگی زناشویی است که گاه میان برخی همسران رخ می دهد و ممکن است شما نیز با آن روبرو شده و یا در آینده روبرو شوید. در صورتی که مواجهه با این پدیده به درستی صورت نگیرد، می تواند تاثیرات منفی و گاه ویرانگری بر جای گذارد. پرسش این است که در مواجهه با این پدیده چه باید کرد؟ پیش از پرداختن به این مسئله چند اصل پایه را باید مورد توجه قرار داد: یکی اینکه حفظ خانواده و پاسداری از آن، از اصول اساسی می باشد و جز در مواردی خاص، نباید اجازه داد تا کانون خانواده از هم پاشیده شود. دوم اینکه فراتر از حفظ، کارآمدی خانواده و احساس رضایت از زندگی و سکونت و آرامش در خانواده نیز نباید فراموش شود. و سوم اینکه همه اینها در حالی است که در محدوده دین قرار داشته باشد؛ به این معنا که تا جایی دو اصل پیش گفته مورد تایید است که موجب از دست رفتن دین نشود. دین، عامل سعادت امروز و فردای ماست و بنابرین حفظ آن بر هر امر دیگری مقدم می باشد.
حفظ خانواده نباید به قیمت از دست دادن دین تمام شود. از این رو ، الگوی مواجهه باید به شکلی طراحی شود که موجودیت خانواده آسیب نبیند و تا حد ممکن کارآمدی و احساس رضایتمندی از آن تامین شود و در عین حال، به هویت انسانی ما یعنی دین و ایمانمان خدشه ای وارد نشود. با این توصیف ، به بیان الگوی مواجهه با اختلافات می پردازیم:
1- تفاوت ها را به رسیمت بشناسید
ما، همه چیز و از جمله دینداری همه افراد و از جمله همسر و فرزندانمان را ارزیابی می کنیم. الگوی ارزیابی برخی افراد از دینداری دیگران بدین شکل است که اولاً دین و ایمان را امری تک مرتبه ای می دانند و ثانیاً آن مرتبه را نیز مرتبه ای می دانند که خود در آن قرار دارند و بنابراین هر کسی را که همانند آنان نیندیشد و باور نداشته باشد و رفتار نکند، معتقد به شما نمی آورند. این در حالی است که دین و ایمان، دارای مراتبی است که ممکن است هرکس در مرتبه ای از ان قرار داشته باشد. روزی امام صادق(ع) چند نفر از یاران خود را برای ماموریتی به جایی فرستادند. در بازگشت ، حضرت به سراغ انان رفته و گزارش خواستند. نتیجه رضایت بخش بود، لذا حضرت به حمد و سپاس خداوند پرداختند. سپس سخن به وضعیت مردم آن منطقه کشیده شد و نماینده حضرت از آنان تبری جست و گفت: آنها به آنچه ما می گوییم، باور ندارند! حضرت با شگفتی پرسیدند: آنها شیعه ما هستند، ولی مانند شما را باور ندارند، به این دلیل از آنها اعلام بیزاری می کنید؟! گفت: آری. حضرت در پاسخ فرمود: ما هم در مرتبه ای هستیم که شما در آن نیستید؛ آیا درست است که از شما بیزاری جوییم؟ او گفت: قربانتان شوم ، نه. حضرت ادامه دادند : خداوند نیز در جایگاهی است که ما در آن جایگاه نیستیم؛ آیا گمان می برید که او ما را دور می افکند؟ گفت نه، به خدا سوگند، نماینده حضرت که متوجه اشتباه خود شده بود، پرسید: فدایتان شوم پس چکار کنیم؟ حضرت فرمودند: با آنان رابطه داشته باشید و از انان بیرازی نجویید؛ چرا که برخی یک سهم از اسلام دارند و برخی دو سهم ... و برخی هفت سهم. از این رو، مرتبه دوم را بر مرتبه اولی ها وا داشت، و نه مرتبه سوم را بر مرتبه دومی ها ...و نه مرتبه هفتم را بر مرتبه ششمی ها. (ر.ک: الکافی: ج2 ص 42 ح2/الخصال:ص354ح35).
این منطق را عبدالعزیز قراطیسی در جریان دیگری نیز از حضرت تصریح می کنند که صاحب مرتبه بالاتر نباید به مرتبه پایین تر بگوید: تو هیچ ایمانی نداری! (ر.ک:الکافی:ج2ص45ح2/الخصال:ج447ص48.) بنابراین ، این منطق را که «هر کسی مانند من نیست، بی ایمان است»، باید کنار گذاشت و اختلاف رتبه افراد را پذیرفت و آن را رسمیت شناخت و به خاطر تفوت انان با ما ، آنها را طرد نکرد.
2- ار روش «ارتقای نرم» استفاده کنید
پذیرش و مدارا به معنی بی تفاوتی نیست. انسان مومن نمی تواند نسبت به سرنوشت دیگران، به ویژه همسر و فرزندانش بی تفاوت باشد. اگر تشخیص می دهید که همسرتان اشتباه می کند و یا علاقمندید که وی را به رتبه بالاتری برسانید، به نرمی و آرامی، وی را رتبه به رتبه ارتقا دهید و از ارتقای سخت و یک مرتبه خودداری نمایید. در همان حدیث عبدالعزیز قراطیسی امده است که امام صادق(ع) ایمان را ده درجه دانسته و تصریح کرده اند که صاحب درجه پایین تر را با نرمی یک درجه بالا بیاورید. (الکافی:ج2ص45ح2، الخصال: ص 447 ح 48).
اگر شما این کار را به درستی انجام دادید، وظیفه دیگری ندارید. اگر ارتقاء اتفاق افتاد که باید سپاسگزار خداوند بود و اگر اتفاق نیفتاد، از منطق «لکم دینکم ولی دین (سوره کافرون) » استفاده نمایید و این معنی «هر کس برآئین خود.»
3- مدارا کنید
در فرهنگ اسلامی، مدارا کردن واکنشی مناسب به تضادها و اختلاف ها دانسته شده است. مدارا یعنی نرمی و انعطاف پذیری در برابر اختلاف ها و تضادها. سرسختی در برابر اختلاف ها تضادها موجب بروز درگیری و همسرآزاری می گردد. مدارا و سازگاری یک توانمندی است. همسران موفق کسانی هستند که با پرهیز از خودخواهی و تعصب، در تفاوت ها و زمینه های اختلاف، سازگاری نشان داده و از بروز مشکل در روابط جلوگیری می کنند. اگر همسان بخواهند بر مواضع خودپافشاری کرده و نظر خود را به دیگری تحمیل کنند، عواطف منفی آنان نسبت به یکدیگر برانگیخته می شود و از محبت و صمیمت نیز خبری نخواهد بود و در مجموع زندگی خوشی نخواهند داشت. به همین دلیل یکی از نیازهای زندگی زناشویی، مدارای همسران با یکدیگر است. رسول خدا (ص) رفق و مدارا را نیمی از معشیت می داند. (بحارالانوار: ج71،ص349،ح19)
این مسئله نشان دهنده شدت نیاز خانواده به این ویژگی است. امام صادق (ع) سه چیز را از ضرورت های تعامل موفق مرد با همسرخود می دانند که نخستین آن سازگاری است. (بحارالانوار، ج 78، ص 237، ح 70).
از سوی دیگر، یکی از ویژگی های زن شایسته نیز سازگاری او دانسته شده است. امام صادق (ع) زن سازگار را از جمله عوامل خوشبختی شمرده است. (الکافی، ج 5، ص 258).
بنابراین، در برابر اختلافات اعتقادی با همسر خود انعطاف داشته باشید و سخت نگیرید تا احساس آرامش و رضامندی را تجربه نمایید. سعی کنید مسائل اختلافی را از دایره امور زناشویی و خانوادگی دور نگه دارید و با آن پیوند دهید تا زندگی تان آسیب نبیند، گاه حساس کردن امور سبب می شود تا حس لجبازی تحریک شود و ناخودآگاه براشتباه خود اصرار ورزد و در مسیر نادرست بیشتر پیش رود و فاصله را بیشتر سازد.
البته مدارا به معنی دست کشیدن از باورهای و ترک رفتارها نیست. در این گونه موارد باید از روش «معاشرت اخلاقی – مخالفت قلبی و رفتاری» استفاده نمود. رسول خدا (ص) با طرح این ایده می فرماید: «با اخلاق خود، با مردم، نیکو معاشرت کنید (کنار بیایید) تا از گزندهایشان در امان بمانید؛ ولی در اعمالتان، از آنها جدا باشید تا جزو انان نباشید.» (تنبیه الخواطر: ج 2 ص 14) و امام علی (ع) می فرماید: «با مردم با زبان ها و پیکرهای خود معاشرت کنید و با دل ها و کردارهایتان از آنان دوری گزینید. برای هر کس، همان چیزی است که خود کسب می کند.» (امالی مفید: ص 131ح7).
خلاصه سخت تا اینجا این است که الگوی مواجهه با اختلافات فکری و عقیدتی را ترکیبی از «پذیرش-ارتقاء-انعطاف» تشکیل می دهد.
4- برسراصول معامله نکیند
همه آنچه گفتیم، مربوط به مواردی است که در دایره مراتب ایمان قرار دارد. اما اگر موردی از این دایره خارج بود، باید با استفاده از روش اصلاح نرم، تا حد ممکن به هدایت فرد کمک کرد. اما اگر امکان نداشته باشد، نباید به قیمت حفظ خانواده، دین و ایمان خود را از دست داد. امام سجاد(ع) همسری داشتند که به وی خیلی علاقه داشتند. خبر به ایشان رسید که وی به امیرالمومنین(ع) دشنام می دهد. وقتی حضرت از این امر مطمئن شدند، وی را طلاق دادند و فرمودند: خوش نداشتم پاره ای از آتش دورزخ با بدنم تماس داشته باشد (الکافی: ج5، ص351، و ج 6، ص 55).
زندگی با مومن کم ایمان آری، اما در زندگی با پاره ای از دورزخ، هرگز. اینها همان اموری هستند که در بحث انتخاب همسر طرح شده و از ازدواج با انان نهی شده است. اگر چنین موردی پیش آمد، بدون نزاع و ارتکاب همسرآزاری ، راه عاقلانه جدایی است. باید توجه داشت که اندک هستند و نباید با کوچک ترین تفاوت و لغزشی حکم به بی دینی نمود و در ساز جدایی دمید، ولی اگر واقعاً به چنین حدی برسد، نباید در جدایی تردید کرد.
دکتر عباس پسندیده، ماهنامه سپیده دانایی، شماره 43
