آرامیس مشاور




ترس دوران کودکی؛ کودک را از پلیس و آمپول نترسانیم

ترس یک واکنش کاملاً طبیعی است که از تولد تا لحظه مرگ در ما زندگی می کند؛ وجود ان در حد معقول عامل مثبتی است که مانع از به خطر افتادن فرد می شود. پس ترس به عنوان یک احساس معقول امر مهمی است. چرا که امنیت می آورد. مثلا اگر ما نترسیم، بی پروا از پشت و بام اویزان می شویم و به پایین می افتیم و یا اگر هنگام گذر از اتوبان نترسیم و از پل عابر پیاده استفاده نکنیم ، جان ما به خطر می افتد و ...

ترس چگونه به وجود می آید؟
پدیده های مختلفی در ایجاد ترس نقش دارند ، در زیر به چند نمونه از ترس ها اشاره کنیم:
الگوپذیری: یکی از عوامل مهمی که کودکان را به ترس وا می دارد الگو پذیری است. مادری که به فرزندش می آموزد که از این موجود باید ترسید و یا پدری که با شروع خاموشی و تاریکی فرزندش را در آغوش می گیرد و مدام می گوید نترس من در کنارت هستم؛ به او می آموزد که چیزی برای ترسیدن وجود دارد، ولی تو سعی کن نترسی!

ترس های عینی: این گونه ترس ها معمولاً ترس از مرگ و نابودی است؛ ما از عرض اتوبان کرج رد نمی شویم چون ممکن است بمیریم.

ترس های ذهنی: این گونه ترس ها همچون ترس از قضاوت کردن دیگران، ترس از تنها ماندن ، ترس از امتحان، ترس از شکست یا ترس از طرد شدن است. مثلا به خاطر ترس از قضاوت شدن توسط دیگران که چه لباسی در فلان مهمانی بپوشیم به ان مهمانی نمی رویم و به بهانه ای از رفتن چشم پوشی می کنیم . ما باید بر این ترس ها غلبه کنیم و به خود بگوییم من به مهمانی نمی روم که درباره ام قضاوت کنند.

ترس های القا شده و آموزش داده شده
بعضی از ترس ها را خود والدین و یا اطرافیان به کودک القا می کنند و او را دچار سردرگمی در شناخت احساسات خود می کنند؛ مثلا وقتی در ماشین هستیم به کودک خود می گوییم اگر کمربندت را نبندی آقای پلیس می آید و می بردت، یا اگر شلوغ کنی این خانم در کیفش آمپول دارد و به تو آمپول می زند؛ معمولاً این روش را پدر و مادرهایی استفاده می کنند که اقتدار لازم برای تربیت کودکان خود را ندارند و برای تسلط بر رفتارهای کودک از این روش های ویرانگر استفاده می کنند.
در حالی که در جایی دیگر به کودک خود آموزش می دهیم که اگر در خیابان گم شدی نزد پلیس برو و پیش کس دیگری نرو، یا وقتی کودک در حال بیماری است دست او را می گیریم و به دکتر می بریم و به او اصرار می کنیم که باید آمپول بزنی تا خوب شوی، آمپول درد ندارد!
کودک در اینجا دچار یک سردرگمی می شود که بالاخره پلیس خوب است یا نه؟ فرد مطمئن و امنی است و در مواقع خطر باید به او پناه ببریم یا نه؟
و یا من که الان بیمار هستم و نیاز به محبت و نوازش دارم و از صبح تا شب هم در رختخواب خوابیده ام، کار زشتی نکرده ام که مادر و پدر مرا مجبور به زدن آمپول می کنند، چون در جایی دیگر به او آموزش داده ایم که آمپول مجازات کار زشت است.
این در حالی است که اگر پدر و مادر اقتدار لازم برای تربیت کودک خود داشته باشند، هیچ گاه از این روش های نامناسب و ویران کننده استفاده نمی کنند و می گویند غذا خوردن یک قانون است ، نه اینکه کودک را از هاپو بترسانند و یا بستن کمربند یک قانون است و آمپول زدن برای درمان بیماری است، نه برای آنها که خطایی مرتکب شده اند. این گونه والدین به کودک خود دروغ نمی گویند که مثلاً آمپول درد ندارد، بلکه می گوید می دانم که آمپول درد دارد، اما دردش طوری است که زود فراموشش می کنی ، چاره ای نیست ، باید بزنی، من هنگام آمپول زدن کنار تو هستم ، تو می توانی دست مرا بگیری و فشار دهی و یا از 1 تا 10 با هم بشماریم و حتی اگر هم دردش زیاد بود می توانی گریه بکنی. هیچ گاه به کودک خود نگویید تو مرد/خانم شده ای و یا تو بزرگ شده ای ! اجازه بدهید که کودک احساس خود را بیان کند و بی هیچ ترس یا شرمی گریه کند.

عواملی که باعث می شود ترس های مقطعی به وجود آید و یا ترس های قبلی را تشدید کند:
تولد یک نوزاد جدید در یک خانواده : حال این نوزاد خواهر یا برادر کودک باشد و یا پسر خاله یا دختر عمو کودک باشد. نقل مکان کردن ، مهاجرت کردن یا اسباب کشی کردن، همه سبب به وجود امدن و یا افزایش ترس می شوند. به همین علت به خانواده ها توصیه می شود کودک را قبل از اسباب کشی، دست کم یکی دوبار به خانه جدید که خالی است ببرند و به او بگویند قرار است از این به بعد اینجا زندگی کنند و مثلاً بگویند اینجا قرار است آشپزخانه باشد، یخچال را اینجا خواهیم گذاشت ، از این به بعد اینجا حمام می رویم و اینجا اتاق تو خواهد بود .. در هنگام آینه و قرآن بردن و یا مراحل اسباب کشی ، بهتر است کودک حضور داشته باشد. این در حالی است که بیشتر والدین کودک را نزد یکی از آشنایان می سپارند تا جلوی دست و پای آنها نباشد، ولی حضور کودک در مراحل قبل و هنگام اسباب کشی تا حدودی از نرس او می کاهد ؛ بنابراین نباید کودک را یکباره از اتاق و خانه خودش بیرون آورید، نزد کسی بسپارید و هنگامی که همه چیز چیده شده او را بیاورید و بگویید از این به بعد اینجا خانه ماست؛ چرا که این موضوع در بیشتر کودکان باعث ترس می شود و حتی ممکن است شب ادراری و ناخن جویدن در پی داشته باشد.
طلاق و تنش در خانواده و یا حتی تهدید به طلاق و ترک خانه در خانواده باعث ترس در کودک می شود. گاهی پدر و مادرها نمی خواهند طلاق بگیرند و یا تنش جدی نیست و مقطعی است، اما در حین دعوا جملاتی می گویند نظیر « من آخر از دستت می گذارم و می روم» ؛ این جمله ها کودک را دچار ترس می کنند و همیشه کودک حس می کند که پدر و مادر دق می کند و یا می میرد . یا روزی او را تنها می گذارد و می رود. به طور کلی می توان گفت هر چیزی که امنیت کودک را به خطر بیندازد از عوامل ایجاد کننده ترس و یا تشدید کننده آن است.

آنچه نباید انجام داد
- هرگز کودک را به خاطر ترسیدن از چیزی که از نظر شما خنده دار است ، مسخره نکنید.
- در حضور او از چیزهای ترسناک که با آب و تاب تعریف نکنید.
- وقتی او از چیزی ترسیده، سعی نکنید او را فوراً آرام کنید.
- او را در مکان و یا شرایطی که احساس ناامنی می کند تنها نگذارید.
- وقتی می خواهید او را تنبیه و مجازات کنید، از ترساندن و تهدیدهای وحشتناک استفاده نکنید.
- به کودک خود لقب ترسو ندهید و به دیگران هم اجازه ندهید که به او این برچسب را بزنند.

چه باید کرد
بکوشید احساساتش را بشناسید و به ترسش احترام بگذارید.
با او در مورد ترسش صمیمانه صحبت کنید و بگذارید راحت در مورد ترسش با شما حرف بزند.
تجربه های خود را برایش تعریف کنید، مثلا به جای اینکه بگویید «کم کم بزرگ می شوی و یادت می رود»، بگویید «من هم وقتی به سن تو بودم همین طور می ترسیدم».
با او بازی کنید ، مثلا با کودکی که از تاریکی می ترسد بازی شمع یا چراغ قوه را انجام دهید، به این ترتیب که در تاریکی به کمک شمع یا چراغ قوه با همدیگر به سراغ کمد و یا قفسه بروید و چیزی را پیدا کنید و بیاورید، بعد از مدتی از او بخواهید به تنهایی با شمع یا چراغ قوه برود و از کمدش عروسکش را بیاورد.
یک یادآوری مهم: اگر ترس کودک شما بیش از اندازه – معمولاً بیش از 2 سال به طول بینجامد – حتما باید از یک مشاور و روان شناس و یا روان پزشک کمک بخواهید.

مریم عطاریان - مشاور کودک و خانواده