هیچ وقت برای تغییر دیر نیست
در مورد تردید و پشیمانی از رشته های تحصیلی بعد از ورود به دانشگاه از آقای دکتر عزت الله کرد میرزا ، استاد و روان شناس سوالاتی مطرح کردیم که مشروح گفتمان در ذیل برایتان مطرح می کنیم:
1- بعضی از دانشجویان بعد از گذشت مدتی از شروع تحصیل نسبت به مناسب بودن رشته تحصیلی خودشان تردید می کنند؟ به نظرتان این تردید عمومیت دارد و یا مختص به عده کمی از دانشجویان است؟
این موضوع عمومیت دارد و به ساختار آموزشی ما برمی گردد. ما برنامه خاصی نه در سازمان آموزش و پرورش و نه در مدارس برای معرفی مشاغل مختلف نداریم. زمانی که این مبحث را جدی نگیریم ، فرزندان جامعه ما در انتخاب شغل آینده مردد خواهند بود. بخش اعظمی از انتخاب رشته و شغل در جامعه ما تابع عوامل اجتماعی، فرهنگی، سیاسی و اجتماعی است. به طور مثال، زمانی تمام افراد رشته پزشکی را به دلیل درآمد بالا انتخاب می کردند، اما امروز رشته داروسازی را انتخاب می کنند یا در دوره ای دندان پزشکی را انتخاب می کردند. پس می توان گفت انتخاب شغل در جامعه ما نه براساس علاقه، که براساس جو جامعه صورت می پذیرد.
دانش آموزهای دبیرستانی ما که قصد انتخاب رشته برای ورود به دانشگاه را دارند، شناخت دقیق از رشته ها و مشاغل ندارند. گاهی حتی در مشاوره ها با مواردی روبه رو شده ایم که جوانی پس از انتخاب رشته به مشاور مراجعه کرده و درباره رشته اش پرس و جو می کند، یعنی رشته را انتخاب کرده و سپس به دنبال شناخت آن می رود.
این گونه انتخاب رشته کردن در جامعه ما یعنی اتلاف انرژی و سرمایه ملی که همان دانشجویان کشور هستند . ما با این روش توزیع مناسبی برای استعدادها نداریم. تنها قبولی در دانشگاه مطرح است و نه واقعیت عمومی جامعه.
زمانی که فرد وارد دانشگاه شده و مدتی از تحصیلش می گذرد، تازه متوجه واقعیت ها می شود و آن زمان است که دچار تردید شده و می خواهد انصراف بدهد که براساس برخی مقررات در نظام آموزشی کشور قادر به انجام آن نیست. ای کاش در دانشگاه ها و نظام آموزشی ما این انعطاف وجود داشت که دانشجویان در صورت تردید در رشته انتخابی ، به رشته مورد علاقه خود شیفت کنند.
2- چه کسانی به این تردید دامن می زنند؟ دانشجویان سال بالایی؟ وضعیت انتخاب رشته در ایران یا چیزهای دیگر؟
نمی توان تردید در ادامه دادن یک رشته را گردن دیگران انداخت و بهتر است از دید مثبت به آن نگریست و آن این است که دانشجو در زمان ورود به دانشگاه و رو به رو شدن با واقعیت ها مسیر رشد را طی می کند و به مرحله ای از رشد می رسد که متوجه می شود انتخابش زیاد درست نبوده و نیاز دارد آن را تغییر ده دانشجوی سال بالایی می تواند مانند دانشگاه؛ به ویژه برای دانشجویانی که برای ادامه تحصیل از شهرشان مهاجرت می کنند.
3- وقتی این تردید به سراغ دانشجو آمد باید چه کار کند؟
فرد واکنش های متفاوتی دارد.
• ترک تحصیل : عده ای پس از تردید ، تصمیم به ترک تحصیل می گیرند که تصمیمی تهاجمی است که در قبال محدودیت آموزشی انتخاب صورت می گیرد.
• ادامه تحصیل دادن با توجه به علاقه نداشتن: عده ای در واقع همان روش «سوختن و ساختن» را پی می گیرند.
• تغییر رشته داشتن: عده ای نیز در هنگام مواجهه با آن، تغییر رشته درست می دانند و به سراغ رشته مورد علاقه می روند.
• روش میان بر: عده ای نیز تا حد فوق دیپلم می خوانند، سپس در مقطع کارشناسی تصمیم به تغییر رشته می گیرند و یا نه تا فوق دیپلم می خوانند و بعد از صفر در رشته لیسانس شرکت می کنند.
اما مهم ترین چیزی که باید مدنظر قرار گیرد، هزینه ای است که برای انتخاب می پردازیم . این هزینه گاهی تنها تغییر رشته یا انصراف نیست، بلکه این گونه انتخاب ها سرمایه اجتماعی کشور را هدر می دهند. یک میلیون دانشجو در هر سال وارد نظام آموزشی عالی کشور می شوند. اگر 50 درصد آنها یعنی در حدود 500 هزار نفر درست انتخاب رشته نکرده باشند، یعنی نیمی از سرمایه اجتماعی جامعه به هدر رفته است. از سوی دیگر، ما دانشجو بودن را جزو اشتغال حساب می کنیم و این گونه جامعه هزینه سنگینی را پرداخت می کند.
انتخاب نادرست، نفسی را تربیت می کند که احساس حقارت یا ... می کند و بعدها در جامعه به انواع گوناگون خود را نشان می دهد.
4- در چه شرایطی واقعا بهتر است که تغییر رشته یا انصراف دهیم؟
اگر فرض برجامعه ایده آل باشد و امکان تغییر رشته وجود داشته باشد، بهتر است در همان زمان پی بردن به نامناسب بودن رشته با روحیه و علاقه و اهداف آینده، دانشجو تغییر رشته دهد. خانواده ها نیز باید واقع گرا باشند و هر فشاری را بر فرد برای به اتمام رساندن رشته نیاورند. خیلی وقت ها این فشارها هزینه سنگینی را بعدها به بار خواهد آورد.
5- آیا تغییر رشته هنگام تحصیل در یک مقطع مثلا کارشناسی بهتر است یا هنگام گذر از یک مقطع به مقطع دیگر است؟
در هر دو صورت، امکان تغییر رشته وجود دارد. اما باید دید چشم انداز آینده دانشجو چیست. اگر قصد ادامه تحصیل را دارد، بهتر است در ارشد و دکترا تغییر رشته بدهد و در رشته همسوی رشته خود شرکت کند. به طور مثال، کسی که هنر خوانده بهتر است در مقطع کارشناسی ارشد در یکی از گرایش های این رشته شرکت کند. گاهی در مشاوره ها دیده شده است ، در کارشناسی ارشد رشته روان شناسی را انتخاب کرده و زمانی که از وی درباره این تغییر عمده گرایش می پرسیم، متوجه می شویم که از ابتدا بد انتخاب کرده و یا نه. حالا در این مقطع انتخاب نادرستی دارد.
در واقع ما دو مکانیسم جبرانی مثبت و منفی داریم؛ مکانیسم جبرانی مثبت تغییر رشته و ادامه دادن رشته مورد علاقه است و مکانیسم دفاعی منفی تنها گذراندن واحدها در دانشگاه و توجه نکردن به توانمندی ها و هدر رفتن این توانمندی ها و از بین رفتن سرمایه هم خانواده و هم جامعه است. گاهی حتی این افراد که رشته خود را دوست ندارند به سمت افسردگی یا اعتیاد روی می آورند که باید به آن رسیدگی کرد.
گردآوری: مرکز مشاوره آموزشی، پژوهشی و درمانی آرامیس
