آرامیس مشاور




در برابر کودکان لجباز چه کنیم؟

امان از این لجبازان کوچک
« نمی دونی دیروز چه کار کرد! تمام مدت توی خونه داشت با من یکی به دو می کرد. من این را می خوام، این را نمی خوام. این کار را می خوام بکنم. بعد هم دائم به من می گفت نکن، ولم کن. آخر سرهم وقتی چند بار مجبور شدم جلوش را بگیرم، چون داشت کار های خطرناکی می کرد، سر من داد زد مامان بدی هستم و دست من را گاز گرفت. با وجود همه ی این بد قلقی ها عصر برای این که تنوعی برایش باشد رفتیم پارک اما نمی دانی آنجا چه پدری از من در آورد. در نهایت هم مجبور شدم به زور و با دعوا دستش را بگیرم و به خانه بیاورمش، چون حاضر نبود دست از بازی بر دارد. »
تا به حال چند بار از فرزندتان درباره ی لجبازی ها و گوش نکردن به حرف های شما پیش بقیه گله و شکایت کرده اید؟ شاید هم زمانی که داشتید پیش فرد دیگری گله می کردید با این پاسخ رو به رو شده اید که بچه های این دوره زمانه خیلی لجبازتر شده اند!
اما آیا به درستی بچه های این دوره زمانه لجبازتر شده اند؟ و این که اصلا" چطور می شود جلو لجبازی بچه ها را گرفت؟

تولد « من » و آغاز دردسر ها

بچه ها در حدود دو سالگی به بعد به قول قدیمی ها دارای « من » می شوند. یعنی می فهمند می توانند اراده کنند، تصمیم بگیرند و آنها را اجرا کنند. از طرفی آنها متوجه نکته ی بسیار مهمی نیز می شوند و آن این که می توانند با کار هایی که انجام می دهند بر دیگران و به ویژه والدین خود تأثیر بگذارند. اما نکته ی مهمی که در ابتدا آنها از آن بی خبر هستند این است که حد و مرزی که در آن می توانند خود مختار باشند و مطابق میل شان عمل کنند، تا کجاست. برای درک این موضوع ناچارند دست به آزمایش های زیادی بزنند. ممکن است روزی مجبور باشند ظرف غذای خود را برگردانند، روز دیگر روی دیوار نقاشی بکشند، در مقابل لباس پوشیدن مقاومت کنند، در مغازه اصرار به خرید خوراکی خاصی داشته باشند و ... در واقع با انجام این کار ها والدین و اطرافیان خود را آزمایش می کنند تا ببینند محدوده ی عمل شان تا کجاست و در صورتی که عکس العمل اطرافیان اشتباه باشد همین سن مصادف با آغاز لجبازی های کودکان است. لجبازی هایی که نقطه ی اوج آن در حدود سه تا پنج سالگی است. هر چند ممکن است در برخی بچه ها این رفتار ها تا سنین بالاتر ادامه پیدا کند و تبدیل به یکی از ویژگی های شخصیتی آنها شود. اما چه طور می توان جلو این لجبازی بچه ها را گرفت؟

چطور به خود و فرزندمان کمک کنیم؟

اگر می خواهید با لجبازی فرزندتان مقابله کنید لازم است به نکاتی توجه داشته باشید. اول آنکه چنین رفتار هایی در سطح کم طبیعی است و همه ی بچه هایی که روند رشد سالمی را طی می کنند در حدود دو، سه سالگی چنین رفتار هایی را از خود بروز می دهند. دوم آن که از نظر مسائل ژنتیکی طی سال های اخیر هیچ تغییری رخ نداده است که باعث شود کودکان نسل جدید لجبازتر از نسل قبل باشند، بلکه فقط تغییراتی که در محیط زندگی بچه ها و البته رفتار والدین پیش آمده باعث شده چنین رفتار هایی بیشتر دیده شود. اگر مروری بر توصیه های بخش بعد داشته باشید متوجه این تغییرات که بچه ها را به لجبازی سوق داده است، خواهید شد. هر بچه ای هر چه قدر هم رفتار های اشتباه داشته باشد، قابل تغیییر است، به شرط آنکه اول از همه ما به عنوان والدین او تغییراتی را در خود و محیط مان ایجاد کنیم. در نهایت یادتان باشد هیچ بچه ای به عنوان فردی لجباز به دنیا نمی آید. هر چند ممکن است برخی ویژگی های بچه ها والدین را دچار این اشتباه کند که آنها از بدو تولد تمایلی ذاتی به لجبازی داشته اند.

1- بی توجهی به نیاز طبیعی بچه ها در امتحان کردن محیط اطراف و گذاشتن قوانین زیاد در سن پایین می تواند احتمال لجبازی در سنین بالاتر را افزایش دهد.
اگر فرزندتان پرستار دارد یا مهد می رود سعی کنید تا حد امکان اطمینان حاصل کنید پرستار و مربی نیز متوجه این نکته است و محدودیت های بیش از حد برای فرزندتان در نظر نمی گیرید. اگر در آپارتمان زندگی می کنید و ناچار به رعایت قوانین زیادی هستید سعی کنید فرصت های مانند پارک رفتن را به صورت منظم برای فرزندتان فراهم کنید تا بتواند تجربه ی آزادی عمل داشته باشد.


2- با همسرتان درباره ی روش برخورد با فرزندتان هماهنگ باشید.
این کار هر چند در صحبت آسان است، در عمل ممکن است دشواری های فراوانی داشته باشد. فراموش نکنید یکی از بهترین راه ها برای رسیدن به هماهنگی گفت و گو است.


3- داشتن خطوط قرمز زیاد، احتمال لجبازی را افزایش می دهد. سعی کنید محیط اطراف را ایمن کنید یا شرایطی را فراهم کنید تا بتواند دست به آزمون و خطا بزند و محیط خود و البته احساسات و عواطف خودش را کشف کند تا بدین ترتیب نیاز کمتری به دخالت شما در کار های او باشد.


4- از حدود سه سالگی به بعد می توانید فرزندتان را متوجه عواقب کارش کنید. از این سن به بعد حق انتخابی برای کودک تعریف کنید؛ حق انتخابی که ممکن است به نتایج ناخوشایندی برای او منجر شود؛ از جمله محروم شدن از برخی امتیازات. البته دقت کنید مواردی که منجر به محروم شدن یا حتی تنبیه فرزندتان می شود زیاد نباشد، چرا که خود باعث عصبانیت و لجبازی خواهند شد.

5- یکی از نکات مهمی که به تغییر رفتار فرزندتان می تواند کمک شایانی کند توجه به رفتار های مثبت اوست. زمانی که او رفتار خوب و مثبتی دارد به او توجه نشان دهید و در عوض زمانی که خطایی از او سر می زند سعی کنید گاهی اوقات اشتباهات او را نادیده بگیرید.

6- عدم تناسب بین رفتار بچه و تنبیه در نظر گرفته شده، خود یکی از عوامل مهم در ایجاد لجبازی است. به صورت کلی یکی از عوارض تنبیه احساس خشم نسبت به فردی است که مسئول تنبیه تلقی می شود و همین خشم می تواند منبعی برای لجبازی باشد. بنابراین از تنبیه، به ویژه تنبیه جسمانی، تا حد امکان استفاده نکنید.

7- توجه کودک را به چیز دیگری جلب کنید. برخی اوقات بهترین راه برای متوقف کردن لجبازی کودک سرگرم کردن او به کار یا چیز دیگری است که توجهش را جلب کند.

8- همان طور که تنبیه می تواند لجبازی را افزایش دهد، تشویق زیاد نیز می تواند بچه را بد عادت کند و شما را وارد بازی ای کند که درد سر های زیادی دارد. فراموش نکنید بچه ها بسیار سریع یاد می گیرند از والدین خود باج بگیرند پس در زمان تشویق نیز لازم است هوشمندانه عمل کنید.

9- اگر فرزندتان می خواهید کاری را انجام دهد، در عوض دخالت مستقیم سعی کنید او را به صورتی غیر مستقیم راهنمایی کنید. در واقع در عوض دخالت، بر کار او نظارت و او را هدایت کنید، چرا که دخالت در کار بچه ها خود می تواند استقلال و خودمختاری آنها را کاهش دهد و البته عصبانیت و لجبازی را در آنها ایجاد و تقویت کند.

10- سرعت انجام کار در بچه ها بسیار کمتر از ماست. زمانی که برای انجام کاری مثل بیرون رفتن از خانه عجله دارید شاید متوجه شوید فرزندتان بیشتر لجبازی می کند. در نظر نگرفتن کند بودن بچه ها و اجبار برای سرعت دادن به کار ها می تواند آنها را وارد عرصه ی لجبازی کند. از سویی بچه ها گاهی اوقات از سر آزمایش شما و گاهی نیز به خاطر دلخوری احتمالی ممکن است دقیقا" همین زمان ها را برای مخالفت به شما انتخاب کنند. بهترین کار این است که همیشه زمانی برای تأخیر های ناخواسته پیش بینی کنید.

11- برای « نه » خود ارزش قائل شوید و آن را همین طوری خرج نکنید. ایرادی که برخی والدین دارند این است که زمانی که جواب آنها می تواند « بله » یا « باید فکر کنم، الان مطمئن نیستم » باشد به کودک خود نه می گویند و بعد از چانه زنی کودک کوتاه می آیند. بهتر است دفعات نه گفتن را محدود کنید اما در این مورد، نظر قاطعی داشته باشید و در سایر موارد اگر نمی توانید در لحظه تصمیم بگیرید، از کودک خود فرصت بخواهید.

12- قصه ها و داستان های مرتبط با کودکان لجباز را برای فرزندتان بخوانید. در این داستان ها معمولا" لجباز ها متوجه اشتباهات شان می شوند. خواندن این قصه ها سبب می شود کودکتان با شخصیت داستان همذات پنداری کند و رفتار های لجبازانه خود را کاهش دهد.


نرگس عزیزی، کارشناس ارشد مشاوره
گردآوری: مرکز مشاوره روان شناسی آرامیس