این مرد خانواده، عجیب نو آور بود؟
کاربرد نظریات موری بوون (Murray Bowen) محدود به خانواده درمانی نیست، بخشی از نظریه او بیشتر به درد جوانان جویای استقلال این روزها می خورد.
بوون، پزشکی خوانده بود. او در شهری کوچک و در خانواده ای نسبتاً پر جمعیت بزرگ شده بود، توانست موقعیتی خوب برای خود ایجاد کند. برای آینده خود نیز آرزوی های دور و دراز داشت. علاقه شدیدی به جراحی داشت و می خواست. در این رشته پذیرش بگیرد و ادامه تحصیل دهد اما مانند بسیاری از هم نسلانش این جنگ جهانی دوم بود که توانست سهم بیشتری در ترسیم آینده او داشته باشد و نه صرف علاقه و خواسته های او در آغاز دوران جوانی.
موری بوون در 1913 در ایالت تنسی به دنیا آمد. او در شهری کوچک بزرگ شد؛ شهری که برای مدت کوتاه پدرش شهردار آنجا بود. بزرگترین فرزند خانواده بود و چهار خواهر و برادر داشت. او ابتدا پزشکی خواند و بعدهم برای گذراندن دوره سربازی به مدت پنج سال وارد ارتش شد. تا پیش از جنگ جهانی دوم علاقه او بیشتر جراحی بود تا روان پزشکی اما طی سال های جنگ و زمانی که او مشغول انجام دوره سربازی اش بود. علاقه به روان پزشکی کم کم در او آغاز شد. این علاقه آن چنان در او شدت گرفت که بعد از جنگ به رغم اینکه در دوره تخصص جراحی پذیرش گرفته بود اما وارد این دوره نشد و بعد از مدتی تخصص روان پزشکی خود را در کنار روانکاوی شخصی اش آغاز کرد.
برخی معتقدند بزرگ شدن در شهری کوچک، به او این فرصت را داده تا متوجه اهمیت زیاد نقش خانواده شود. ساکنان شهر محل تولد بوون در 1912 تنها حدود هزار نفر بودند.
از سویی شاید سبک زندگی بسیاری از جوانان شهرهای کوچک آن روزگار نیز او را به بینشی رساند که در نظریه اش نمود پیدا کرد. سبکی که در آن، جوانان از شهر و خانواده خود دور می شدند و مدعی بودند از هر نظر مستقل هستند، شعاری که بوون انتقاداتی جدی به آن وارد کرد.
روش خاص و متفاوت
بعد از اتمام دوره تخصصی در روان پزشگی او به سمت مطالعه بر روی افراد اسکیزوفرنیک کشیده شد. اما روش کار او و عواملی که در پی سنجش آنها بود، بیشتر از آنکه با رشته روان شناسی و البته خانواده درمانی نزدیک بود او کار پژوهشی خود را با مطالعه بر روی رابطه یکی از والدین با کودک مبتلا به اسکیزوفرنی آغاز کرد؛ البته این والد با توجه به فضای علمی آن روزها مادر بود. البته بعدها او متفاوت با نظریات رایج که نقش مادر را در ایجاد اسکیزوفرنی در کودک مهم می دانست. کل خانواده را مورد بررسی قرار داد.
روش کار او در این زمینه در زمان خود منحصر به فرد بود. در یکی از مطالعات بوون از خانواده هایی که فرزند دچار اکسیزوفرنی داشتند خواست تا در محوطه ای زیر نظر دانشگاه زندگی کنند تا او بتواند به خوبی روابط بین اعضای خانواده را مشاهده و بررسی کند. البته روش مشاهده به این صورت ، بعدها در کار روان شناسان دیگر و به ویژه درمانگران خانواده و روح درمانگران به دفعات تکرار شد،از جمله می توان به مطالعات گاتمن بر روی روابط همسران اشاره کرد.
البته منحصر به فرد بودن کار او با یک مورد خلاصه نمی شد. او در زمان آموزش درمانگران خانواده از آنها می خواست تا تکنیک هایی که یاد می گیرند ابتدا در خانواده خود تمرین کنند و در واقع جلساتی درون خانه تشکیل دهند. او به این نتیجه رسیده بود که این گروه از درمانگران که خود جلسات خانوادگی دارند و در جلسات آموزشی بعدی می توانند در مدت نیم ساعت به تحلیل اتفاقاتی که در جلسه خانوادگی شان افتاده صحبت کنند، در کار تخصصی خود پیشرفت بیشتری نسبت به سایرین دارند.
البته خود بوون از جمله پیشگامانی بود که حاضر شد تا در مورد خانواده خود و فرایندهایی که در آن وجود دارد، صحبت کند. یکی از سخنرانی های او به عنوان «به سوی تمایز یافتگی خود در یک خانواده» در واقع داستان تمایز یافتگی خود بوون در خانواده اش است. این سخنرانی البته بعدها بدون نام نویسنده منتشر شد. البته در آن زمان خود بوون اشاره ای نکرد که این خانواده در واقع خانواده خود اوست بلکه این حدسی است که غالب متخصصان در این باره دارند.
خوراک نسل جوان!
اما منظور از مفهوم تمایز یافتگی چیست؟ مفهوم تفکیک خویشتن با تمایز خود. مهم ترین مفهوم در نظریه بوون است که سایر مفاهیم نیز در ارتباط با آن تعریف می شوند. این مفهوم می تواند کاربردهای زیادی در زمینه مشکلات فردی، خانوادگی و حتی مشکلات اجتماع داشته باشد.
اما منظور بوون از این مفهوم چیست؟ بوون توانایی تفکیک احساسات از قوای عقلانی را تفکیک خویشتن می نامد.
منظور او از این تفکیک آن است که افراد در زمان مواجه شدن با استرس و هیجانات منفی از سوی اطرافیان بتوانند از نظر احساسی تا حدی فاصله خود را حفظ کنند و بر مبنای تفکر و اندیشه تصمیم گیری کنند.
در واقع بوون مخالف ابراز همدلی ما با اطرفیان نیست، بلکه او تأکید دارد که ما نباید آن قدر از نظر احساسی درگیر موضوعات مطرح شده از سوی اطرافیان شویم که نتوانیم به درستی فکر کرده و تصمیم بگیریم. اما ایجاد چنین فاصله ای قطعاً ساده نیست و البته ایجاد فاصله فیزیکی با خانواده نیز نمی تواند کمکی به افراد در این زمینه کند. یکی از مفاهیم قابل توجه در نظریه بوون، گُسَلش عاطفی است.
بوون می گوید برخی افراد به اشتباه تصور می کنند برای تفکیک خود از خانواده باید از آنها فاصله فیزیکی بگیرند. به شهر دیگری بروند. تماس های خود را با آنها محدود سازند و یا سعی کنند از مشکلات آنها بی خبر بمانند.
این کار به قول معروف تنها پاک کردن صورت مسأله است و فرد در حالی که از خانواده خود مجزا نیست، تنها با فشار به خود و دیگران ادای جدا بودن را در می آورد.
جایگاهی ویژه و تکرار نشدنی
بوون بیشتر دوران فعالیت علمی خود را در دانشگاه جورج تاون گذارند. البته به صورت پاره وقت با دانشگاهای دیگری نیز کار می کرد. در کنار کار دانشگاهی و پژوهشی اش که البته بخش اصلی کارش را تشکیل می داد، او در کنار منزلش دفتر کاری داشت و در آنجا بیماران را ویزیت می کرد.
بوون پایه گذار درمان سیستمی و از افراد صاحب نظر در زمینه خانواده درمانی است در طول دهه 50 میلادی نظریه سیستمی درباره ی خانواده را مطرح کرد؛ نظریه ای که تا به امروز یکی از مهم ترین و مؤثرترین نظریه ها در حوزه خانواده بوده است. بوون اولین رئیس انجمن خانواده درمانی آمریکا بود.
او از جمله افرادی بود که عاشق کارش بود و تا روز های آخر دست از تلاش برنداشت. دو روز پیش از مرگش او سخنرانی ای برای 800 نفر داشت. با بخشی برای پرسش و پاسخ البته وضعیت جسمانی او چندان خوب نبود و در بین سؤالات او ناچار بود تا کمی استراحت کند. در زمان صحبت نیز نفسش تنگ بود. اما هنوز در صحبت کردن قوی و ذهنش هشیار بود. دو روز بعد از این سخنرانی او در خانه اش در سن 77 سالگی و در پائیز سال 1990 در گذشت.
دکتر موری بوون ،خانواده درمانگر ، پایه گذار درمان سیستمی در خانواده ، مهم ترین اثر: کتاب خانواده درمانی در کار بالینی
نرگس عزیزی، کارشناس ارشد مشاوره
گردآوری : مرکز مشاوره روان شناسی آرامیس
